Drukowana wersja tematu

Napisany przez: Ooryl Qrygg 24/06/2013, 13:07

Witam,

natknąłem się na ciekawy problem związany z zakresem definicyjnym słowa "najemnik". Ciężko jest przyjąć jednoznaczne kryteria wyodrębniające tę kategorię żołnierzy. Dodatkowym problemem jest wielość nazw bliskoznacznych, takich jak: żołnierz zaciężny, kondotier, kaper, korsarz czy ang. solider of fortune. Chciałbym prosić o pomoc w sformułowaniu ogólnych definicji tych pojęć (w sposób w miarę wyłączny, a przynajmniej sytuujący je w odniesieniu do siebie).

Naturalnie bardzo mile widziane byłyby źródła przemyśleń.

Dla rozpoczęcia tematu wydaje mi się, że rozróżnienia między najemnikiem a żołnierzem zaciężnym może dokonać na podstawie sposobu formowania się oddziału. Najemnik należał do oddziałów stworzonych w sposób samowolny, zaś zaciężni rekrutowani byli w oparciu o pewną podstawę prawną (jakiegoś rodzaju urzędowy dokument - np. list przepowiedni). W kondotierze widziałbym swoistego "przedsiębiorcę", który sam zbierał najemników, a następnie świadczył pewne usługi militarne w oparciu o kontrakty. Coś w rodzaju wykonawcy zamówień publicznych zupełnie nie wiem, jak usadzić w takiej strukturze kapra.

Będę wdzięczny za wszelkie pomysły i szlaki.

Napisany przez: lancelot 24/06/2013, 13:09

Nie tylko to, różnica polegała na tym, że najemników rekrutowano całymi oddziałami, zaciężnych z bębna czyli pojedynczo...A co ma do tego kaper i korsarz?

Napisany przez: Boczek IV 24/06/2013, 13:29

Witam.

Rzeczywiście jak zauważył lancelot najemnicy a korsarze to różnica.

A z kolei korsarz to taki pan co dostał od swojego pana, króla czy innego kogoś list kaperski.

Napisany przez: Kon-dzia 24/06/2013, 15:32

Istnieją już tematy o najemnikach i ich definicji, zarówno w dziale średniowiecza jak i nowożytności

1 Korsarz - jak pisał Boczek75 był osobą cywilną, któremu władca na czas wojny wydawał list kaperski, w którym zezwalał na atakowanie statków wroga w zamian za udział w zyskach (zwykle 50%). Warto wspomnieć o drugim rodzaju listów, wydawanym w czasie pokoju, który zezwalał na prywatne represalia - np. statek angielski został zaatakowany przez duński na pełnym morzu. Władca angielski wydawał poszkodowanemu list, w którym zezwalał na pokrycie swoich szkód na dowolnym napotkanym statku duńskim (edycja). Już w średniowieczu mylono te dwie formy - głównie z powodu niejasnych stanów wojny i pokoju oraz tego, iż niemal każdy w takich działąniach (rónież wojennych) powoływał się na swoje krzywdy, które muszą zostać zaspokojone.

2

Jak już wspominałem w tamtych tematach, ja jestem zdecydowanym zwolennikiem klasycznej definicji - najemnikiem ( w wojskowści) jest cudzoziemiec, którego główna motywacja jest materialna.

Może istnieć silna korelacja pomiędzy korsarzami a najemnikiem - jeżeli nie jest poddanym ksiącia, który wydał list kaperski. Jednak to nie to samo.

Napisany przez: lancelot 24/06/2013, 15:33

Ale mnie chodziło o odróżnienie najemnika od zaciężnego.

Napisany przez: Kon-dzia 24/06/2013, 15:39

Zaciężnym będzie zawodowy żołnierz - poddany księcia w którego wojsku służy. Jego zobowiązania są podwójne - wynikają zarówno z obowiązku wobec władcy, jak i z umowy. Może być zaciężnym również żołnierz otrzymujący wynagrodzenie, którego jednak główna motywacja jest inna niż finansowa - np. religijna czy polityczna.

Napisany przez: lancelot 24/06/2013, 15:40

To Twoja definicja a jak nazwiesz rozróżnienie które ja podaję?

Napisany przez: Kon-dzia 24/06/2013, 15:53

Czymś dziwnym, gdyż nie będzie wtedy czegoś takiego jak najemnik w liczbie pojedynczej.
Definicja nie obejmowałyby np. najbardziej typowych afrykańskich "psów wojny" - wszyscy byli rekrutowani indywidualnie - i ich wcześniejszych odpowiedników.
Pod najemników podpadały zaś np. oddziały wasali, jeżeli przechodziłyby na służbę księcia i za które ten płaci. Nawet gdyby ich zorganizowanie wynikało z obowiązku lennego.

Napisany przez: lancelot 24/06/2013, 16:00

Będzie, to członek takiego oddziału.
Jesteś pewien, że nie całymi "komandami"?
Dla tego właśnie nie.

Napisany przez: bachmat66 24/06/2013, 16:13

Ale ten termin ostatni nie istnial chyba w sredniowieczu - zawezic trzeba termin li tylko do sredniowiecza czyli powiedzmy do konca XV wieku -
Literatura jest - np po angielsku jest sporo ksiazek - eg William'a Urban'a Medieval Mercenaries - the Business of War, czy o fenomenie XIV wieku czyli wielkich kompaniach - K. Fowler, Medieval Mercenaries, The Great Companies. czy ksiazka pod edycja J. France ,Mercenaries and Paid Men: The Mercenary Identity in the Middle Ages . Jakakolwiek ksiazka o Janie Hawkwood bedzie traktowala o kondotieryzmie etc
Po polsku imci Tadka Grabarczyka, Piechota zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, a np w pracy profesora Gorskiego o wojnie polsko-krzyzackiej jest kompilacja zrodel na temat kontratkow wojsk zacieznych, 'rotmistrzow' etc, u Mariana Gorskiego w jego hsitoriach jazdy i piechoty polskieh jest sporo rzeczy. I siegajaca poza okres praca doskonala gaweda ''Daj nam Boze 100 lat wojny'' (epoka XVI wieku i landskenchtow) imci profesora Plewczynskiego.

Napisany przez: Kon-dzia 24/06/2013, 17:03

Są bardzo dobre. Przy czym tą pierwszą widziałem tylko we fragmentach w google books (gdy była jeszcze dostępna). Ta druga jest bardziej zbiorem pomniejszych prac rozmaitych autorów i nie daje całościowego ujęcia.



Mogli istnieć pośrednicy ale działali w imieniu zatrudniającego. Nie wnikając w temat jako znacznie odbiegający od naszych rozważań.




Wg. Twojej definicji pojawaiłyby się dziwne przejścia w statusie wojsk.
Np. Król Anglii zwołuje wojska na podstawie prawa lennego, jednakże po upływie 40 dni wymaganej służby lennej zatrzymuje je płacąc pełną stawkę. Czy w tym momencie zmieniliby status? Czy jeżeli zwoła wojsko na podstawie obowiązku lennego, ale od razu zapłaci baronowi 213 funtów za 34 zbrojnych i 100 łuczników (po to aby jego lepiej do siebie ustosunkować - a wojsko miało lepsze morale) czy to nie będzie najemnictwo wg. Twojej definicji?
Z późniejszego okresu - gdyby prywatna chorągiew przeszła na żołd państwowy?

Napisany przez: lancelot 24/06/2013, 17:04

Kwalifikował bym te sytuacje jako najem.

Napisany przez: Kon-dzia 24/06/2013, 17:22

Dla mnie ważniejsze jest czy istnieje poza umownym zobowiązaniem obowiązek obrony księcia (państwa). Tak samo jak współczesny żołnierz zawodowy ma (jak każdy obywatel ) obowiązek obrony ojczyzny, tak i w średniowieczu istniały powszchne normy służby wojskowej poddanych (nawet jeżeli książe decydował się za nią płacić). W przypadku najemników ( osób nie będących poddanymi) każda najmniejsza zaległość teoretycznie mogła skutkować rozwiązaniem umowy i zatrudnieniem nawet u wroga. W przypadku poddanych byłby to akt zdrady.

Napisany przez: lancelot 24/06/2013, 17:28

Ale po okresie, kiedy zobowiązanie wygasa to już tylko dobra wola czy raczej dobry interes.

Napisany przez: Kon-dzia 24/06/2013, 17:31

No i na tym to polega, iż wolnej woli mogło nie być. Książe (zazwyczaj) mógł zwołać armię, przy czym w określonych sytuacjach mógł za nią nie płacić ( a w pozostałych musiał, chociaż stawiennictwo było obowiązkowe)

Napisany przez: lancelot 24/06/2013, 17:46

A kiedy okres obowiązkowej służby się kończył?

Napisany przez: Kon-dzia 24/06/2013, 18:33

Jak pisałem wcześniej: jak długo książe płacił służba była (przeważnie) ciągle obowiązkowa. Poza tym walka z nim (poprzez udział w armii drugiej strony) byłby cały czas zdradą.

Napisany przez: lancelot 24/06/2013, 18:54

A wtedy, kiedy nie była? Podczas akcji ofensywnych np.?

Tu zgoda ale jest też opcja powędrowania do domu.

Napisany przez: Ooryl Qrygg 25/06/2013, 12:55

William Urban ma podejście trochę nakierowane na amerykańskiego czytelnika. Ciężko szukać u niego poukładanych wiadomości. Książkę prof. Grabarczyka też miałem w rękach, ale tu znowu podejście jest przerażająco analityczne dużo badań i przedstawień ilościowych, natomiast wstęp pojęciowy skromny (choć wartościowy!).

Jakieś podpowiedzi gdzie można złapać te pozycje:

K. Fowler, Medieval Mercenaries, The Great Companies (w miejscu innym niż strona wydawnictwa i w cenia niekoniecznie 93$)
J. France, Mercenaries and Paid Men: The Mercenary Identity in the Middle Ages

szczególnie ta pierwsza przewija się w bibliografii kilku prac, które przeglądałem.

Co do dyskusji - wydaje się, iż sama kwestia poddaństwa nie musi być tu kluczowa. Najemników werbuje się właśnie dlatego, że brak jest oparcia w armii podlegającej władcy bezpośrednio. Najemnicy są już wcześniej ukształtowaną grupą, którą wynajmuje panujący, zaś zaciąg władca ogłasza (sam lub przez wyznaczone osoby) i dopiero za jego przyzwoleniem/poleceniem powstaje wojsko zaciężne. Zdaje się, że w obu tych wypadkach będzie dotyczyło to osób spoza kręgu poddanych władcy. Sytuacja gdy pod broń powołani zostają wasale czy inne osoby będące w zależności od władcy - nawet w przypadku wypłaty żołdu, nie będziemy mieli chyba do czynienia z najemnikami. To tylko zabieg władcy by do motywacji wynikające z pełnienia swojego obowiązku (która nie musiała być szczególnie silna) dołączyć przesłankę czysto materialną.

Napisany przez: Kon-dzia 25/06/2013, 14:24

Najlepszą odpowiedź dałaby książka: "Udział szlachty polskiej w pospolitym ruszeniu w XIV i XV wieku. Aspekty prawne i stan faktyczny", niestety nie mam w tej chwili do niej dostępu. Ale moim zdaniem, o ile król płacił odszkodowanie za udział w wyprawie zagranicznej szlachta miała obowiązek się stawić.


Ooryl Qrygg
Mogę Ci jeszcze polecić "Mercenaries, Pirates, and Sovereigns" Janice E. Thomson
http://books.google.pl/books?id=EvylnkgJ9ycC&hl=pl&source=gbs_navlinks_s

Jest to bardzo spójna wizja z punktu widzenia kontroli przemocy przez państwo.



Ja się z tym nie zgadzam, pod najemników podpadaliby wtedy niemal wyłącznie członkowie średniowiecznych "wolnych kompanii", no i może rozmaici Hessowie wynajmowani Wlk. Brytanii przez swojego księcia (ale i tutaj można by się zastanwaiać czy to nie byłą raczej pomoc sojusznikowi ). Podałem najbardziej klasyczną definicję i będę ją wspierał .

Napisany przez: lancelot 25/06/2013, 16:32

To chyba zależało od rodzaju wyprawy...jak sądzę nie będziemy sobie tłumaczyli różnicy między wyprawą z dóbr a pospolitym ruszeniem?