Witaj GOŚCIU ( Zaloguj się | Rejestracja )
 
 
Reply to this topicStart new topicStart Poll

> Miary Powierzchni
     
Scirocco
 

Unregistered

 
 
post 16/07/2010, 22:31 Quote Post

Dzień dobry

W statutach i metryce przywilejów koronnych występują między innymi różne miary powierzchni łana. Według moich obliczeń są to miary tej samej powierzchni wyrażone za pomocą różnych łokci. Miało to decydujące znaczenie w ustalaniu podatków uchwalanych przez Sejm. Tak więc łan frankoński większy o powierzchni 851512,5 łokcia kwadratowego był wyrażony w łokciach krakowskich. Łan teutoński o powierzchni 729000 łokci kwadratowych był pomierzony łokciem warszawskim. Łan frankoński mniejszy o powierzchni 681210 łokci kwadratowych był pomierzony w łokciach lwowskich. Natomiast włóka chełmińska o powierzchni 506250 łokci kwadratowych była pomierzona łokciem warszawskim. Na podstawie tych danych można stwierdzić, że powierzchnia ( nie długość ) łokcia kwadratowego lwowskiego wynosi 1,25 powierchni łokcia krakowskiego jak podawał Czacki.
Podobna sytuacja występuje z łanem polskim i łanem kmiecym. One są również miarą tej samej powierzchni. Łan polski o powierzchni 259200 stóp kwadratowych jest miarą wyrażoną w stopach geometrycznych warszawskich o długości 18 cali ( a nie krakowską o długości 16 cali jak podaje Czacki ) daje to powierzhnię 145800 łokci kwadratowych co daje 10 wymiarów orki dziennej ( stajania Gostomskiego o powierzchni 14580 łokci kwadratowych ). Na tej podstawie mozna stwierdzić, że wymiar pańszczyzny z łanu teutońskiego wynosił 5 dni w tydzień. Natomiast łan kmiecy o powierzchni 120960 łokci kwadratowych był pomierzony łokciem litewskim.
Na podstawie tych danych można stwierdzić, że łokieć krakowski miał długość 0,551034m, łokieć lwowski 0,616075m a warszawski 0,595538m

Pozdrawiam

 
Post #1

     
Scirocco
 

Unregistered

 
 
post 17/07/2010, 14:21 Quote Post

Dzień dobry

Dalsza część spostrzeżeń dotyczących miar powierzchni rozpocznę od sprostowania. Łan polski o powierzchni 120960 łokci kwadratowych był pomierzony łokciem litewskim, natomiast łan kmiecy o powierzchni 259200 stóp kwadratowych był pomierzony stopą geometryczną warszawską o długości 18 cali co daje 145800 łokci kwadratowych warszawskich.
W statutach koronnych występuje również jednostka powierzchni o nazwie mansus ( mansi ). Miała ona wymiar 75 łokci x 5520 stóp. Do jej pomiaru używano łokcia poznańskiego ( stopa =0,75 łokcia ) co daje powierzchnię 310500 łokci kwadratowych poznańskich. Długość łokcia poznańskiego wynosiła 0,577129m. Wymiar pańszczyzny z mansus wynosił 2 dni w tydzień ( była to powierzchnia 2 łanów kmiecych ). Z tego też względu w statutach mamy dwa wymiary pańszczyzny 1 lub 2 dni z łanu.

Pozdrawiam
 
Post #2

     
secesjonista
 

VII ranga
*******
Grupa: Użytkownik
Postów: 1.565
Nr użytkownika: 42.378

Marek
Stopień akademicki: Plebejusz
Zawód: advocatus diaboli
 
 
post 1/08/2010, 23:21 Quote Post

To nie do końca tak... to o wiele bardziej skomplikowane było.
 
User is offline  PMMini Profile Post #3

     
Scirocco
 

Unregistered

 
 
post 4/08/2010, 19:48 Quote Post

Czy mógłby Pan bardziej przybliżyć swoje stanowisko?
 
Post #4

     
klawy Maciej a nawet równiacha;)
 

Nowicjusz
Grupa: Użytkownik
Postów: 12
Nr użytkownika: 66.951

 
 
post 9/08/2010, 16:20 Quote Post

A wie ktoś o co chodziło z sladami, zrzebiami, szosami i unkami?
 
User is offline  PMMini Profile Post #5

     
Scirocco
 

Unregistered

 
 
post 10/08/2010, 19:54 Quote Post

Skład miał powierzchnię 1/10 morgi ( lub 2 zagonów ) i wymiary 1x30 prętów. Przy pomiarze pretem warszawskim o długości 7,5łokcia miał powierzchnię 1687,5 łokcia kwadratowego warszawskiego. W przypadku Wielkopolski składy mierzono laską ( prętem ) o długości 8 łokci poznańskich. W tym wypadku powierzchnia składu wynosiła 1920 łokci kwadratowych poznańskich.
Włóka w Wielkopolsce miała nazwę śladu i mierzona była za pomocą laski ( pręta ) o długości 8 łokci poznańskich co przy wielkości 10x900 lasek dawało powierzchnię 576000 łokci kwadratowych poznańskich.
Źrzebia występowały na Pomorzu i Wielkopolsce miały powierzchnię ok 1,5 włóki.Niestety ale nie posiadam dokładnych danych dotyczacych pomiarów źrzebia
Szos to był podatek płacony przez miasta, natomiast nie natrafiłem na nazwę unki.
 
Post #6

     
secesjonista
 

VII ranga
*******
Grupa: Użytkownik
Postów: 1.565
Nr użytkownika: 42.378

Marek
Stopień akademicki: Plebejusz
Zawód: advocatus diaboli
 
 
post 15/08/2010, 11:10 Quote Post

QUOTE(Scirocco @ 17/07/2010, 14:21)
Dzień dobry

Dalsza część spostrzeżeń dotyczących miar powierzchni rozpocznę od sprostowania. Łan polski o powierzchni 120960 łokci kwadratowych był pomierzony łokciem litewskim, natomiast łan kmiecy o powierzchni 259200 stóp kwadratowych był pomierzony stopą geometryczną warszawską o długości 18 cali co daje 145800 łokci kwadratowych warszawskich.
W statutach koronnych występuje również jednostka powierzchni o nazwie mansus ( mansi ). Miała ona wymiar 75 łokci x 5520 stóp. Do jej pomiaru używano łokcia poznańskiego ( stopa =0,75 łokcia ) co daje powierzchnię 310500 łokci kwadratowych poznańskich. Długość łokcia poznańskiego wynosiła 0,577129m. Wymiar pańszczyzny z mansus wynosił 2 dni w tydzień ( była to powierzchnia 2 łanów kmiecych ). Z tego też względu w statutach mamy dwa wymiary pańszczyzny 1 lub 2 dni z łanu.

Pozdrawiam
*


Ściślej to w statutach nie występuje mansi, a jedynie termin mansus, zaś termin mansi wprowadził Teodor Zawacki ("Compendii to iest krótkiego zebrania wszytkich a wszytkich praw, statutow y constituciey koronnych..." i "Flosculi practici ex communi praxi et forma ac consuetudine iudiciorum frequentibus: summi tribunalis Regni sententiis seu praeiudicatis desripti a Theodro Zawacki ex familia Rogala equite polono ad processum iudicarium...")
Czy powszechnie wystepujący ww źródłach skarbowych termin mansus jest tożsamy z mansi możemy jedynie domniemywać.

Mansi miała szerokość 20 zagonów i długość 12 iugera:
"iugerum autem est, quod duabus bobus uno die arari potest"
Powierzchnia to 240 zagonów o długości 12 iugera.
Jej miarę ustalono na 10 prętów o długości 7,5 łokcia (75 łokci) z uścisleniem, że każdy pręt długości odpowiada 2 zagonom, zaś długość iugeri została określona na 460 stóp bez przeliczenia ich na łokcie.

Kolega musi być zaiste wielkim specjalistą skoro obliczył wymiar mansi, a tylu specjalistów z zakresu metrologii wciąż pisze iż nie da się tego zrobić, a wszystkie rekonstrukcje to tylko przypuszczenia.
Podstawowy problem to to iż nie wiemy ile wynosił ów iugeri (a to on właśnie określa w źródłach mansi), domniemuje się iż mieścił się w granicach morgi chełmińskiej (od 16 875 łok.kw. - 75łok. x 225łok. do 17 250łok.kw - 75łok x 230łok).
Przy rekonstrukcjach jeśli używano morgi chełmińskiej (jako równowartość iugerum) otrzymujemy obszar 75łok x 2700łok (202 250łok.kw), zaś przy uzyciu iugerum o dlugości 460 stóp mansus o wymiarach 75łok x 2760łok. (207 250łok.kw)

I dla ścisłość: w miarach rewizorskich w XVI wieku i w miarach Referendarii Koronnej w XVII-XVIII rozróżniano masus miary chełmińskiej (jedno pole) i trzykrotnie większy laneus (trzy pola) równy łanowi rewizorskiemu.

Skąd kolega wziął swe obliczenia?

Na tej podstawie mozna stwierdzić, że wymiar pańszczyzny z łanu teutońskiego wynosił 5 dni w tydzień.
Na tej podstawie nic takiego nie można stwierdzić.

Na ten przykład mamy informacje, iż na ogół z łanu frankońskiego wymiar pańszczyzny to 4 dni, ale mamy też informacje iż takiego samego łanu w Poździaczu w 1608 roku robocizna wynosiła 5 dni pługiem, w starostwie śtęzyckim w XVIII wieku - 6 dni sprzężajnych, we wsi Lubczy 4 dni z łana 4-giem wołów i dwojgiem ludzi (1729), w Leszczynach w starostwie lipnickim (1729) 4 dni z łana.

Szos to był podatek płacony przez miasta, natomiast nie natrafiłem na nazwę unki.
Tu zapewne chodzi o uncus (radło).
Na przykład pośród miar staropruskich obok łanu istnieje również miara o nazwie hak (Haken), jak wywodził W. Kunh - Haken do roku 1300 określał ogólnie pruskie gospodarstwa, potem zaś miarę rolną.
Haken odczytywane ze źródeł jako pierwotna jednostka gospodarstwa bierze swą nazwę od narzędzia orki - owego uncus.

Ziemia północno-warmińska rozdzielona była na sortes, tj.na większe majątki dziedziczne, a rolnictwo krajowe było przed przybyciem Krzyżaków do tego stopnia rozwinięte, iż pług polsko - pruski tj. radło (uncus) później w jeżyku urzędowym i w użyciu praktycznem został przyjęty od ludności niemieckiej oraz i władzy krajowej, a to również jako miara ziemi (2/3 mansi) jak też jako narzędzie gospodarcze. Socha polsko-pruska używa do dziś dnia jeszcze uznanie gospodarzy, tak teoretycznie jak i w użyciu praktycznem (Zob. Rozprawę Nitschmana w Leipziger Landwirthschaft. Dorfzeitung)
/za Karol Sieniawski Biskupstwo warmińskie/
Więcej w:
E. Tarvel "Der Haken. Die Grundlagen der Landnutzung und der Besteuerung in Estland im 13 - 19 Jahrhundert"
W. Kuhn "Der Haken in Alterpreussen" w: "Vergleichende Untersuchungen zur mittelalterlichen Ostsiedlung"

Ten post był edytowany przez secesjonista: 15/08/2010, 17:24
 
User is offline  PMMini Profile Post #7

     
Scirocco
 

Unregistered

 
 
post 16/08/2010, 21:01 Quote Post

Terminem mansus określano poczynając od Karola Wielkiego liczbę wystawianych wojowników z danej powierzchni ( początkowo 1 wojownik z 3 mansus ). Dla przykładu termin mansus w j. angielskim nosił nazwę manse. W omawianym okresie w zasadzie nie wystawiano już wojowników tylko płacono podatek z którego nastepnie zaciągano wojsko. Owszem do określenia liczby wystawianych żołnierzy używano miar agrarnych ( np 1 wybraniec z 20 łanów ziemi uprawnej w królewszczyznach ) lecz rozliczenia zaciągów rozliczano już za pomocą pieniedzy.
W omawianym okresie podstawową wielkością opodatkowania kmieci było 15 groszy z łana ( kmiecego ). Sejm oczywiście uchwalał wielokrotność tej wartości.
Termin mansus w lustracji 1564/1565 stosowany był w Wielkopolsce więc do jego pomiaru musiano używać miary miejscowej czyli łokcia poznańskiego. Zawacki podaje wielkośc mansus którą zresztą Pan przytacza. Przypomnieć w tym miejscu należy o tym, że ówcześnie istniały 3 sposoby pomiaru długości: kupieckie ( rzemieślnicze), drogowe i rolnicze których wspólna wielkością był łokieć a nie stopa. Dwie stopy kupieckie miały długość 1 łokcia. Stopa geometryczna w tym okresie czasu wynosiła 1/10 preta 7,7 łokciowego co daje jej długość 18 cali. Natomiast stopa krakowska miała długośc 16 cali ponieważ wywodziła się z systemu miar średniowiecznych. Nie tylko ja sądze że mansus=mansi lecz np Autorka książki z której zaczerpnął Pan modele pomiaru tej jednostki ( A. Dunin - Wasowicz "Pomiary gruntu w Koronie.." str 78 ).
Ponadto mansi jako jednostka poboru występuje w drugiej połowie XVIw w Prusach Królewskich.
Co do wymiaru pańszczyzny to oparłem się na wcześniejszym wydaniu "Statutów i praw.." Januszowskiego w którym określono że wymiar pańszczyzny z łanu kmiecego lub polskiego wynosi 1 dzień w tydzień. Ponieważ łan teutoński o powierzchni 729000 łokci kw. i łan kmiecy o powierzchni 145800łokci kw. były mierzone tym samym łokciem więc po podzieleniu powierzchni łanu teutońskiego przez łan kmiecy mamy liczbę 5 czyli wymiar pańszczyzny z tego łanu. Konstytucje Toruńska i Bydgoska z 1520 określają wymiar pańszczyzny na 1 dzień Sądy asesorii od 1538r wprowadziły już dwa dni pańszczyzny w tygodniu. Dlaczego więc wymiar pańszczyzny jest różny od "ustawowego"? Wynika to zapewnie z tego, że aby go wprowadzić należałoby wykonać powtórny podział geodezyjny wsi zgodnie z wymogami Statutów ( przeliczenie lokalnych miar na aktualne wielkości, dostosowaniem łanów kmiecych do ustalonej wielkości ) co nie było rzeczą szybką łatwą i przyjemną gdyż wiązało się również ze zmianą areałów kmiecych jak równiez i danin które były określane przy lokacji wsi.
 
Post #8

     
Scirocco
 

Unregistered

 
 
post 26/09/2010, 17:00 Quote Post

Radło

Zgodnie z art 27 przywileju chełmińskiego z 1233r dziesięcina z pługa niemieckiego wynosiła po korcu żyta i pszenicy natomiast z pługa polskiego tylko korzec pszenicy. Przyjmując stosunek ceny żyta do pszenicy 2/3 daje to powierzchnię pługa polskiego (radła ) na 18 morgów chełmińskich ( Piekosiński w swoich obliczeniach przyjął błędne założenie jednakowej ceny żyta i pszenicy ). Przeliczając morgi chełmińskie na łokcie krakowskie daje to nam powierzchnię ok 342621 łokci kwadratowych. Daje to trochę ponad 15 dni roboczych dla radlenia tego obszaru czyli 30 morgów statutowych po 200 prętów kwadratowych ( co by się zgadzało z Bujakiem wg którego było to 22,5 do 3 morgów ). Ponieważ uprawa ziemi za pomocą radła dotyczyła 2 polówki a za pomocą pługa 3 polówki więc pług polski jest radłem uprawianym w systemie trójpolówki za pomocą pługa.
Reasumując radło miało powierzchnię 30 mórg statutowych czyli 337500 łokci kwadratowych krakowskich.
 
Post #9

     
Scirocco
 

Unregistered

 
 
post 6/01/2011, 16:00 Quote Post

Pora teraz określić łan królewski staropolski. Był to łan za pomocą którego władca nadawał ziemię służącą do lokacji wsi na prawie niemieckim. Miara jego powierzchni była wyrażona w łokciach krakowskich i wymiary 6x24 stajania po 175łokci czyli 4410000 łokci kwadratowych. Po 183750 łokci kwadratowych przypadało na siedlisko, ogród i na wsie ( łącznie 551250 łokci kwadratowych ). Podział powierzchni siedliska i ogrodów prawdopodobnie był proporcjonalny do posiadanej ziemi przez mieszkańców wsi. Sołtys posiadał ziemi ornej 35 morgów statutowych czyli 393750 łokci kwadratowych. Oprócz tego posiadał łąki i pastwiska o powierzchni 14 morgów statutowych. Każdy z 14 kmieci posiadał po 15 morgów statutowych ziemi ornej czyli 168750 łokci kwadratowych a oprócz tego łąkę i pastwisko o powierzchni 6 morgów statutowych czyli 67500 łokci kwadratowych. Uwaga łąki i pastwiska mogły stanowić wspólną własność wsi. Ponieważ wsie na prawie niemieckim opierały się na czynszu a nie pańszczyźnie więc sołtys na swoich włościach osadzał zagrodników do pomocy w uprawie ziemi i hodowli.
 
Post #10

 
2 Użytkowników czyta ten temat (2 Gości i 0 Anonimowych użytkowników)
0 Zarejestrowanych:


Topic Options
Reply to this topicStart new topic

 

 
Copyright © 2003 - 2023 Historycy.org
historycy@historycy.org, tel: 12 346-54-06

Kolokacja serwera, łącza internetowe:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej