Już sam w sobie artykuł nt. armii rzymskiej w I w. p.n.e. sprawić może, że część autorów innych pozycji popularnonaukowych trochę "zmądrzeje" i przestanie zarzucać polskich czytelników bredniami. Sądzę, że do najlepszych rozdziałów książki zaliczają się właśnie ww. oraz ten traktujący o bitwie pod Mundą.

Zgodzić się muszę również z przedmówcą, że najgorszy jest rozdział "Druga kampania hiszpańska". Nie mam przy tym nic przeciwko opisywania w nim własnym słowami jednego źródła - zapewne było najbardziej wiarygodne. Sęk w tym, że rozdział jest dla mnie mało klarowny i trochę chaotyczny. Tak jak by autor szedł krok w krok za źródłem które było wyrywkowe i nie starał się uzupełniać luk w ciągu zdarzeń.

Ja jestem właśnie w trakcie czytania.
IX i XIII legiony - czyli rozumiem, że u Kasjusza, Wolffa, Keppiego i Brunta, na których powołuje się autor, nic na ich temat nie ma?

Zatem nie wiem dlaczego na nich się powołujesz?

Np. niezrozumiałe jest dla mnie czy Pompejusz Młodszy odszedł w końcu w stronę Kordoby 24 stycznia czy też jednak pozostał w rejonie Ategui. Kwestii nie wyjaśnia też mapa.

Właśnie przeczytałem ten fragment. Ja rozumiem przebieg wydarzeń tak. W nocy z 16 na 17 stycznia Pompejusz rusza z obozu nr 2 w kierunku Korduby i zakłada obóz z numerem 3, w którym zatrzymuje się do ? lutego, po czym rusza w kierunku wybrzeża a 20 lutego zakłada obóz pod Ucubis.

No akurat ja się na nie nie powołuję, czytając pracę widzę, ze przy wspomnieniach o tych legionach występują u autora takie właśnie przypisy z odwołaniami do wymienionych wyżej autorów. A że nie mam do nich dostępu, więc dla pewności zapytałem. Z tego co widzę legion XIII występuje w Bell. Hisp. 34 (przekład Konika) - "Stacjonowały w Kordubie dwa legiony, uformowane spośród uciekinierów oraz częściowo z należących do mieszkańców miasta niewolników, których Sekstus Pompejusz wyzwolił. (...) Legion XIII przystąpił do obrony miasta...". W przypisie nr 191 prof. Konik podaje, że legion ten został sformowany w Kordubie.
Informacja o uciekinierach sugerowałaby po prostu dezerterów ale może np. inne tłumaczenie pozwala wysnuć hipotezę, ze byli to zbuntowani legioniści? Zakładam, ze autor tego po prostu nie wymyślił.

Legionu IX faktycznie nie widzę.

Przecież na stronie 107 jest, że "w nocy z 23 na 24 stycznia P. wydał rozkaz spalenia dotychczasowego obozu i wyruszenia w kierunku Korduby." Skąd więc wniosek że 17 stycznia wyruszył?

BTW z kierunku przedstawionego na mapie wcale nie wynika my maszerował w kierunku Korduby ale na zachód.

Następnie na str. 111, 112 wciąż mamy walki o Ateguę w których dowodzi Pompejusz m.in. 5 i 7 lutego (i porozumiewa się z garnizonem) z czego wynika, że wcale nie odszedł (skutecznie) w kierunku Korduby lecz pozostał w rejonie Ategui i chciał ją odblokować.

Niezły jest też rozdział o samej bitwie chociaż autor wg mnie pozostawił w nim jedną kluczową kwestię nie do końca poruszoną. Nie rozumiem jak to się stało, że świeże legiony pompejańskie, w większości ledwo co sformowane, prawdopodobnie słabo uzbrojone - bo skąd wyprodukować tyle ekwipunku w tak krótkim czasie i przegrywające jak zrozumiałem kolejne starcia nagle, nieoczekiwanie dla dyktatora omal nie doprowadziły jego weteranów do klęski. Wg mnie jakiegoś wyjaśnienia wymaga tutaj ten kluczowy element i tego mi zabrakło. Jeśli autor jest (a jest) fachowcem od wojskowości mógłby wskazać np. czy wyższa pozycja zajmowana Pompejan mogła mieć tak kluczowe znaczenie by równoważyć ich wszelkie słabości i czemu Cezar tego nie przewidział. Można by tu też wskazać przykłady historyczne gdzie impet atakujących z góry miał kluczowe znaczenie w bitwie (zamiast rozwodzić się o historii pojedynków centurionów, która jest dosyć dobrze znana i wg mnie niewiele wnosi do bitwy).

Podsumowując nie widzę podstaw, a wręcz są przeciw wskazania, do wyciągania wniosków w zakresie domniemanej dezercji legionów IX i XIII, tak jak uczynił to MNF. Ba, nie ma nawet podstaw do tego aby sugerować udział tych dwóch jednostek w tej kampanii.

Czyli chodzi Ci o to, że legion XIII nie musiał być legionem Cezara, tylko legionem od początku pompejańskim, jednostką sformowaną przez nich z takim właśnie numerem?

W sumie ciekawa (choć oczywiście nie do rozstrzygnięcia) sprawa to kwestia czy legionów pompejańskich było 13 czy 15.

1. Liczebność armii Pompejusza. Na str. 128 mamy podane: 13 legionów, ok. 18 000 żołnierzy z jednostek pomocniczych oraz ok. 6000 jeźdźców i lekkozbrojnych. Tymczasem w Bell.Hisp., 30 widzę coś takiego: "Szyk bojowy nieprzyjaciół składał się z trzynastu orłów, które na flankach osłaniała konnica razem z lekkozbrojną piechotą w liczbie sześciu tysięcy; nadto dochodziło do tego prawie jeszcze raz tyle oddziałów posiłkowych."
Czy "prawie jeszcze raz tyle" w stosunku do 6 000 to 18 000? Bo jeśli tak, to liczba ogólna słabo koreluje z liczbą podaną na stronie 132, gdzie całkowita liczebność armii dowodzonej przez Pompejusza jest oceniona na ok. 40 000. Wtedy 40 - (6 + 18) dało by nam tylko 16 000 ludzi na 13 legionów.
Z kolei na str. 134 pada sugestia, ze ogólnie siły Pompejusza liczyły mniej więcej 50-60 000.

2. To już zupełny drobiazg, chodzi o 3 000 poległych ekwitów. Czy zawsze dolicza się ich do 30 000 ogólnych strat czy jednak wlicza już w te straty?

Strona nr 102, 2 akapit: "Pompejusz Młodszy rozkazał podpalić w nocy z 16 na 17 stycznia swój prowizoryczny obóz i, przechodząc lewym brzegiem rzeki Salsum, zajął wysokie wzgórze..." Tu przypis nr 47 informuje nas, że współcześnie wzgórze nosi nazwę Cerro de la Ventosilla, czyli jest to obóz nr 2 na mapie nr 6 ze strony nr 121.
Ten obóz spalił z kolei w nocy z 23 na 24 stycznia i przeniósł się do obozu oznaczonego na mapie nr 6 numerem 3.

W nocy z 16 na 17 stycznia Pompejusz rusza z obozu nr 2 w kierunku Korduby i zakłada obóz z numerem 3, w którym zatrzymuje się do ? lutego, po czym rusza w kierunku wybrzeża a 20 lutego zakłada obóz pod Ucubis.

Po przeczytaniu rozdziału poświęconemu bitwie mam wrażenie, ze autor szczegółowo zajmuje się tym problemem na stronach: 129-130, 132, 134 i 138-142. I raczej trudno już wycisnąć coś więcej.

A więc wg Ciebie jaki był powód cofania się weteranów Cezara przed nie do końca uzbrojonymi i słabo wyćwiczonymi rekrutami Pompejusza, którzy wcześniej w tej samej kampanii przegrywali kolejne potyczki? Tylko nie mów mi że desperacja bo to żaden powód. Wcześniej w tej samej kampanii pompejanie nie byli zdesperowani? Zresztą zdesperowani byli wcześniej wszyscy przeciwnicy Cezara bo prawie każda przegrana w bitwie starożytnej kończyła się dla przegrywającego rzezią a jednak pod Farsalos czy Thapsus weterani nie cofali się a tu owszem.

Sęk w tym, że od specjalisty oczekuję wyjaśnienia przyczyn tego co się dzieje a nie tylko opisywania. Opis mam w źródle. "Trudno wycisnąć coś więcej" jeśli opiera się na 1 lub 2 tekstach źródłowych które nie wyjaśniają literalnie przyczyny zjawiska. Ale przecież można spróbować porównać z innymi bitwami jakie czynniki mogły być w tym przypadku decydujące.

Reasumując jak rozumiem jednak 16/17 Pompejusz nie ruszył w kierunku Korduby tylko oddalał się od Korduby? Obóz oznaczony nr 1 jest bliżej Korduby niż obóz nr 2 czy się mylę? Chyba że obóz nr 1 to nie obóz opuszczony 16/17 stycznia tylko jeszcze inny? Jak widać Ciebie też autor ociupinę zmylił.

Istotniejsze jednak, że autor nie doprecyzował, że kiedy jednak "w nocy z 23 na 24 stycznia P. wydał rozkaz spalenia dotychczasowego obozu i wyruszenia w kierunku Korduby" tak naprawdę tylko manewrował wokół Cezara i wcale do Korduby nigdy nie dotarł (a być może wcale też nie zamierzał tam dotrzeć skoro ostatecznie porzucając Ateguę poszedł z obozu nr 3 w przeciwnym niż Korduba kierunku). Jest to zatem mylące stwierdzenie i nie zostało tak naprawdę skomentowane co wprowadza czytelnika w błąd, że Pompejusz odchodzi z pod miasta. Przypuszczam, że o "wyruszeniu w kierunku K." wspomina źródło i tu wg mnie tkwi minus rozdziału. Źródło może wskazywać mylne motywy ale autor winien je odpowiednio interpretować a nie wyłącznie przepisywać bo wprowadza zamieszanie.

A więc wg Ciebie jaki był powód cofania się weteranów Cezara przed nie do końca uzbrojonymi i słabo wyćwiczonymi rekrutami Pompejusza, którzy wcześniej w tej samej kampanii przegrywali kolejne potyczki? Tylko nie mów mi że desperacja bo to żaden powód. Wcześniej w tej samej kampanii pompejanie nie byli zdesperowani? Zresztą zdesperowani byli wcześniej wszyscy przeciwnicy Cezara bo prawie każda przegrana w bitwie starożytnej kończyła się dla przegrywającego rzezią a jednak pod Farsalos czy Thapsus weterani nie cofali się a tu owszem.

Sęk w tym, że od specjalisty oczekuję wyjaśnienia przyczyn tego co się dzieje a nie tylko opisywania. Opis mam w źródle. "Trudno wycisnąć coś więcej" jeśli opiera się na 1 lub 2 tekstach źródłowych które nie wyjaśniają literalnie przyczyny zjawiska. Ale przecież można spróbować porównać z innymi bitwami jakie czynniki mogły być w tym przypadku decydujące.

Pytanie tylko, czy faktycznie X cofał się przed rekrutami (jak chce MNF), czy też może jednak na przeciwko nich stały legion tubylczy lub II (a więc najlepsze jednostki pompejańskie), tak jak to uczynił ich ojciec pod Farsalos? Tego nie sposób ostatecznie rozstrzygnąć, ale druga opcja może częściowo wyjaśniać Twoje wątpliwości.

Jak wspomniałem autor zajmuje się problemem szczegółowo. Czy można oprócz wymienionych przez niego przyczyn, takich jak: wzgórze, strumień, przewaga liczebna, trudna do oceny wartość żołnierzy obu stron, brak błyskotliwego manewru ze strony Cezara oraz choćby taki drobiazg jak zatrzymanie armii po przekroczeniu strumienia; wymienić coś więcej?