Witaj GOŚCIU ( Zaloguj się | Rejestracja )
 
 
Reply to this topicStart new topicStart Poll

> Ruch egzekucyjny w Polsce i jego znaczenie
     
Lucasss
 

Nowicjusz
Grupa: Użytkownik
Postów: 3
Nr użytkownika: 67.316

 
 
post 27/08/2010, 0:56 Quote Post

Wiek XVI jest uznawany za złoty wiek Polski. W jego połowie terytorium kraju liczyło 990 km2 a liczba ludności wynosiła 11 milionów. Pod względem zajmowanego obszaru było to trzecie państwo w Europie (po Rosji i Turcji). Pozycja Rzeczpospolitej na arenie międzynarodowej była bardzo silna pod względem politycznym jak i gospodarczym. Polska stała się głównym importerem drewna oraz zboża i innych produktów rolnych do Europy Zachodniej. Rosła liczba miast i ich mieszkańców. W tych czasach pisali Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski i Piotr Skarga. Do Polski wraz z królową Boną i jej dworem dotarła kultura odrodzenia. Powstało wiele wspaniałych budowli, a wśród nich Kaplica Zygmuntowska na Wawelu czy miasto Zamość. Gdy w innych krajach umacniała się władza królewska, w Rzeczpospolitej rozwijała się demokracja szlachecka. W XVI wieku szlachta polska interesowała się sprawami państwa, ceniła sobie jego dobro i wysuwała programy naprawy kraju, takie jak ruch egzekucyjny.
Co jednak sprawiło, że mimo bardzo dobrej koniunktury, która cechowała państwo w XVI wieku szlachta dążyła do reform? Jakie były przyczyny ruchu egzekucyjnego, który miał duży wpływ na dalsze losy państwa?
W 1506 roku królem Polski został najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka – Zygmunt I Stary. Sprawując władzę starał się umocnić władzę królewską, co było bardzo trudnym zadaniem do wykonania, gdyż szlachta coraz bardziej zwiększała swoje uprawnienia i nie miała zamiaru się ich pozbywać. W 1493 roku w Piotrkowie na swoje pierwsze obrady zebrał się Sejm Walny. Dzielił się na trzy stany sejmujące: króla, senat i izbę poselską. W skład izby poselskiej wchodzili reprezentanci sejmików ziemskich wywodzący się ze szlachty*. Senat natomiast składał się z dawnych członków Rady królewskiej, czyli wysokich rangą urzędników i duchownych wywodzących się z bogatych rodów magnackich. W 1505 roku za rządów Aleksandra Jagiellończyka na sejmie w Radomiu została wydana konstytucja Nihil Novi, na mocy której król nie mógł wydać żadnego nowego prawa bez zgody sejmu (na przyjęcie ustawy zgodę musiały wyrazić obie izby sejmu). Dzięki temu dokumentowi wzrosła rola izby poselskiej, ponieważ bez jej zgody nie mogło powstać żadne nowe prawo. Dzięki Nihil Novi szlachta uzyskała większy wpływ na rządy w kraju, gdyż w razie sprzeciwu izby poselskiej żadna ustawa nie mogła być wprowadzona w życie. Ustawa z 1505 roku ograniczała kompetencje króla i senatu i wymusiła starania o przyjęcie konsensusu między wszystkimi stanami sejmującymi. W 1506 roku został wydany dokument będący zestawieniem wszystkich przywilejów i statutów w Królestwie Polskim. Jest on znany pod nazwą Statutów Łaskiego, od nazwiska Jana Łaskiego, kanclerza wielkiego koronnego, który na zlecenie króla i sejmu opracował ten dokument. To Statuty Łaskiego będą podstawą jednego z głównych postulatów ruchu egzekucyjnego. Zygmunt I Stary zdecydował się jednak oprzeć władzę nie na szlachcie, a na starych rodach magnackich i w związku z tym zdecydował się na bliską współpracę z senatem. Przez szlachciców nie należących do możnowładców został nazwany „senatorskim królem”. Monarcha doprowadzał do powoływania na najwyższe stanowiska w państwie reprezentantów magnaterii. Władca wykazywał się uległością wobec rodów magnackich, a byli to ludzie, którym zależało głównie na własnych interesach i korzyściach, a nie na dobru państwa.
Na początku rządów Zygmunta I Starego skarb państwa był pusty. Brakowało pieniędzy na opłacenie stałego wojska. W związku z tym władca podjął próbę oddłużenia kraju, poprzez między innymi wprowadzenie reformy monetarnej.


* na potrzeby tekstu przyjąłem rozróżnienie szlachty od magnaterii, szlachtę należy rozumieć jako wszystkich reprezentantów stanu szlacheckiego poza magnaterią, czyli najbogatszymi rodami szlacheckimi posiadającymi największą ilość ziemi


Problem stanowiły jednak dobra królewskie, tzw. królewszczyzny, które obejmowały ¼ gruntów ornych w Polsce, żup solnych i ceł. Dobra te przynosiły określone dochody, które miały zostać przeznaczone na utrzymanie dworu królewskiego, urzędników oraz armii. Wiele królewszczyzn było oddane w zastaw magnatom, a więc przychody z nich nie zostawały odprowadzane do skarbu państwa tylko do prywatnych majątków możnowładców. Król prowadził działania mające na celu odzyskanie ich co mu się częściowo udawało. Niestety, magnaci nie chcieli oddać ich za darmo więc konieczne było danie im czegoś w zamian. Najczęściej królewszczyzny trzeba było po prostu wykupić. Po poślubieniu przez Zygmunta Bony Sforza, księżniczki wywodzącej się z wpływowego roku mediolańskiego te działania nabrały nowego pędu, gdyż nowa królowa korzystając z własnych pieniędzy wykupywała dobra królewskie. Podjęła również kroki mające na celu wzmocnienie dynastii Jagiellonów. W tym celu postanowiła zjednać sobie sojuszników za pomocą nadań ziemskich, rozdawania urzędów i dostojeństw kościelnych. Doprowadziło to do sytuacji, w której w ręku jednego człowieka było kilka urzędów, pomimo zakazu takiego stanu rzeczy przez ustawę o inkompatibiliach z roku 1504. W wyniku działań Bony w 1529 roku ich syn, Zygmunt został Wielkim Księciem Litewskim, a w 1530 roku jako Zygmunt II August w wieku 10 lat został królem Polski, jeszcze za życia Zygmunta I Starego. Realna władza pozostała jednak w ręku Zygmunta I a koronacja syna miała na celu umocnienie dynastii i zapewnienie jej ciągłości panowania. Była to pierwsza i zarazem ostatnia elekcja vivente rege (koronacja nowego władcy za życia obecnie panującego). Pod jej wrażeniem już w 1530 roku sejm zakazał takiej procedury.
Współdziałanie Zygmunta I Starego z możnowładztwem, a także duża ingerencja Bony w decyzje monarchy powodowały wzrost niezadowolenia wśród szlachty. W trakcie gdy król prowadził wojny z Moskwą i przebywał na terenie Litwy w Koronie buntownicze nastroje wśród szlachty narastały w coraz większym stopniu. Powoli wykształcał się ruch egzekucyjny. Za początek jego działania jest uważany sejm w 1510 roku. Powzięto na nim uchwałę zabraniającą przekazywania Kościołowi w testamencie nieruchomości. Szlachta postanowiła zwalczyć uprzywilejowanie kleru, z zawiścią spoglądając na jego potęgę materialną. Wystąpiono przeciwko corocznemu oddawaniu pieniędzy do Rzymu z tytułu świętopietrza. Powszechne oburzenie towarzyszyło zwolnieniu duchowieństwa od wszelkich świadczeń i mieszanie się papiestwa w wewnętrzne sprawy Polski. Z niepokojem śledzono powiększanie się dóbr kościelnych kosztem świeckich widząc w Kościele poważnego konkurenta gospodarczego. Walka ruchu egzekucyjnego rozpoczęła się od walki z duchowieństwem. Na czele ruchu stanął Jan Łaski, który był również prymasem Polski, co stanowiło poważny cios dla Kościoła. Ruch egzekucyjny nabrał ostrości 30 lat później, po koronacji Zygmunta II Augusta. Szlachta obawiała się dążeń absolutystycznych monarchy. Wśród głównych postulatów ruchu ruchu szlacheckiego była egzekucja praw i egzekucja dóbr. Egzekucja praw, czyli żądanie wykonywania i przestrzegania istniejącego prawa, natomiast istotą egzekucji dóbr było żądanie zwrotu bezprawnie trzymanych przez magnatów królewszczyzn. Szlachta domagała się również między innymi przestrzegania prawa o zakazie sprawowania przez jedną osobę kilku urzędów, zwiększenie uprawnień sejmu, opodatkowania duchowieństwa i sekularyzacji dóbr kościelnych, utworzenia kościoła narodowego, wolności wyznania, zacieśnienia unii z Litwą, zniesienie niezależności Prus Królewskich i Mazowsza, utworzenia stałej armii, rozdzielenia dochodów króla od dochodów państwa. Zygmunt I zgodził się na drugorzędne ustępstwa, w których ograniczył rolę chłopów i mieszczan. Nie wystarczyło to szlachcie, która chciała spełnienia wyżej wymienionych postulatów. Żądania te powtarzano w rozmaitej formie na sejmach, które stały się miejscem rozgrywek między szlachtą a popieranym przez króla możnowładztwem. Coraz częściej członkowie ruchu występowali przeciwko duchowieństwu, domagając się zwiększenie jego udziału w podatkach. Król odrzucał postulaty szlacheckie zgodnie z wolą magnaterii. Wzrost niezadowolenia był tak duży, że doprowadził do otwartego wystąpienia szlachty przeciwko królowi. Gdy w 1537 roku Zygmunt I Stary zwołał pospolite ruszenie w celu wojny z Mołdawią, zebrana tłumnie pod Lwowem szlachta ogłosiła rokosz. Szlachta upominała się o zagrożone wg nich swoje prawa i wolności, oraz krytykowała za Mikołajem Taszyckim politykę dworu (między innymi elekcję vivente rege). Wysłani do króla posłowi domagali się zaprzestania skupowania dóbr przez Bonę, kodyfikacji prawa, reformy skarbów, opodatkowania Kościoła. W wyniku rokoszu na sejmach w Piotrkowie (1538 r.) i w Krakowie (1538-1539 r.) Zygmunt I Stary zaręczył, że nie pogwałci praw i nie będzie wydawał konstytucji bez zgody sejmu, a po zgonie jego syna odbędzie się elekcja z udziałem całej szlachty. Jednak ustępstwa monarchy nie spełniły oczekiwań rokoszan i rokosz nie przyniósł żadnego wymiernego skutku, a zwolennicy króla nazwali go „wojną kokoszą”, gdyż według nich jedynym jego rezultatem było wyjedzenie drobiu z okolic Lwowa. Mimo to, był to pierwszy rokosz szlachty przeciwko władcy, który wzmocnił ruch egzekucyjny i pozwolił na osiągnięcie swoich celów za kilkadziesiąt lat.
Powyższe wydarzenia uznaje się za pierwszy etap walk ruchu egzekucyjnego. Jego uczestnikom nie udało się spełnić wysuwanych postulatów. Pokazali jednak, że szlachta dąży do reform państwa i nie będzie bezczynnie patrzyć na poczynania króla we współpracy z magnaterią. W niedalekiej przyszłości pokaże, że z jej zdaniem należy się liczyć i nie da się zbyć mglistymi obietnicami.
W 1548 roku w wieku 81 lat zmarł Zygmunt I Stary. Był władcą, który starał się umocnić swoją władzę opierając się na możnowładcach. Prowadził wojny z Rosją (m. in. w latach 1507-1508, 1512-1522), doprowadził (1515 r.) do rozbicia antypolskiego sojuszu państw habsburskich i skandynawskich pod panowaniem dynastii oldenburskiej. Zmusił do uległości próbującego oderwać się od Polski wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna, którego pokonał i wymusił na nim złożenie hołdu lennego (hołd pruski) w 1525 roku. Po wymarciu Piastów mazowieckich w 1526 roku włączył Mazowsze do Korony. Uzyskał (również dzięki wsparciu Bony) przyznanie za swego życia, w wyniku elekcji vivente rege, zarówno tronu wielkoksiążęcego na Litwie (1529 r.), jak i tronu polskiego (1530 r.) swemu małoletniemu synowi Zygmuntowi Augustowi. Wzmocnił działalność mennicy krakowskiej, rozpoczął zabiegi o uporządkowanie przepisów dotyczących dochodów z eksploatacji żup solnych i kopalni, wydał statut dla Ormian (1519 r.), zasady procesowe (1523 r.), zlecił ujednolicenie praw w całym kraju (korekturą Taszyckiego, 1533 r. odrzucona przez sejm 1540 r.). Dużą rolę w finansowej niezależności króla spełniała działalność królowej Bony, dążącej do powiększenia dóbr królewskich, także w drodze zakupów i poprawy efektywności gospodarowania. Zygmunt I Stary, pozostający pod wpływem idei renesansowych, był mecenasem sztuki, m .in. przebudował Wawel i ufundował Kaplicę Zygmuntowską.
Po jego śmierci pełnie władzy zyskał jego syn koronowany już 1530 roku. Zygmunt II August był ostatnim królem z dynastii Jagiellonów. Za jego czasu swoją działalność rozwinął ruch egzekucyjny. Do konfliktu między królem a szlachtą doszło po raz pierwszy na tle jego związku z Barbarą Radziwiłłówną. Przeciwko jego związkowi z córką Janusza Radziwiłła byli magnaci, szlachta oraz jego matka Bona. Szlachta uzależniła zgodę na koronację małżonki króla od potwierdzenia wszystkich przywilejów i wprowadzenie w życie egzekucji praw, w razie sprzeciwu grożąc kolejnym rokoszem. W obawie przed buntem Zygmunt w 1549 roku zawarł porozumienie z Ferdynandem Habsburgiem. Za obietnicę jego pomocy w przypadku rokoszu król Polski przyrzekł zrezygnować z popierania interesów Jagiellonów na Węgrzech. Dzięki hojnym darom w postaci rozdawanych dóbr królewskich zbudował wokół siebie krąg wiernych współpracowników, jak kanclerz Ocieski, którzy przeforsowali zgodę sejmu na koronację Barbary. Ostatecznie Barbara Radziwiłłówna została koronowana 7 grudnia 1550 roku, jednak już w 1551 roku zmarła. W związku z poślubieniem i koronacją Barbary Zygmunt zyskał poparcie potężnego rodu Radziwiłłów. Jego współpracownicy także po jej śmierci aktywnie wspierali króla. Ten z kolei nagradzał ich hojnie rozdając kolejne królewszczyzny, pomimo formalnego zakazu dysponowania nimi bez zgody sejmu. Nie zważał w swoich działaniach uwagi na protesty szlachty, która nieumiarkowane rozdawania dóbr królewskich traktowała jako zubażanie Rzeczpospolitej. Dobra władcy były bowiem uważane za należące do państwa, a nie do konkretnej osoby pełniącej funkcję króla. W latach 1548-1555 przekazał możnym około 30 miast i prawie 500 wsi. Brak płynących z nich dochodów w skarbie władcy stawał się coraz dotkliwszy, coraz powszechniej nawoływano do odebrania możnym bezprawnie przejętych dóbr.
W tym czasie na czele ruchu egzekucyjnego stanął Mikołaj Siennicki. Dołączyli do niego Hieronim Ossoliński, Stanisław Szafraniec i Jakub Przyłuski. Popierał go także Andrzej Frycz Modrzewski. W późniejszym czasie do liderów ruchu dołączył Jan Zamoyski. Do wcześniejszych żądań ruchu dołączyli postulaty całkowitej wolności religijnej oraz zelżenia ucisku chłopów. Na sejmie w 1552 roku stronnictwo egzekucyjne uchwaliło czasowe zawieszenie możliwości sprawowania sądów przez duchownych, natomiast na sejmie w 1555 roku uchwali zaprzestanie wysyłania do Rzymu świętopierza i wprowadziła wolność wyznania dla szlachty. Mimo tych reform związanych z reformacją, która zdobywała coraz większe wpływy Zygmunt ignorował wiele postulatów szlacheckich. Nie dopuszczał aby senat prowadził nad nimi pracę, a bez tego nie mogły się przekształcić w panujące prawa. W zamian szlachta odmawiała uchwalania podatków. Uniemożliwiało to porozumienie obydwu stron, paraliżując funkcjonowanie państwa. Nie było to uciążliwe dla Zygmunta dopóki nie musiał uzyskać większych kwot pieniężnych na prowadzenie przez siebie wojen. Od 1558 roku król przebywał na terenie Litwy koncentrując się na walce o Infanty i na wojnach z Moskwą. Środki niezbędne na prowadzenie działań wojennych, których przyznania odmawiał mu sejm zdobywał drogą zastawu dóbr królewskich. Gdy jednak okazało się, że zbliża się wojna ze Szwecją i Moskwą kroki te okazały się niewystarczające. W związku z tym nastąpiło zbliżenie króla z ruchem egzekucyjnym. Można powiedzieć, że król przystąpił do tego ruchu. Na sejmie w 1562 roku wystąpił w stroju szlacheckim co miało symbolizować jego poparcie dla szlachty. Był to gwałtowny zwrot w polityce króla spowodowany chęcią zdobycia pieniędzy na wojny. W latach 1562-1569 odbywały się sejmy egzekucyjne, na których wcielano w życie hasła egzekucjonistów. Pierwszy z nich odbył się w Piotrkowie. Król dążył do uzyskania podatków na wojny i dlatego zgodził się na ustępstwa. Szlachta konsekwentnie uważała, że na potrzeby władcy powinny wystarczyć jego królewszczyzny obejmujące ok.30% powierzchni kraju (ok.300 miast i 3500 wsi). Zdaniem Mikołaja Sienickiego i Hieronima Ossolińskiego należało tylko odpowiednio nimi gospodarować. Król miał nadzieję, że sejm odbierze możnym jego królewszczyzny przysparzając mu błyskawicznego zysku. Uchwalono egzekucję dóbr w wyniku której wszystkie dobra królewskie miały być odebrane magnatom. Nie była to jednak taka prosta rzecz, gdyż możni, którzy otrzymali w zastaw dobra królewskie przed 1504 rokiem mieli prawo do dzierżawienia ich jeszcze przez cztery pokolenia. W niektórych przypadkach majątki wróciły do skarbu królewskiego dopiero w XVII wieku. Nie udało się także odebrać wszystkich dóbr oddanych w zastaw po 1504 roku. W zamian podpisano nowe, korzystniejsze dla skarbu kontrakty dzierżawy. Na tym samym sejmie zakazano także starostom wykonywania wyroków sądów kościelnych. Pod naciskiem szlachty przeprowadzono reformę dochodów królewskich na sejmie w 1563 roku. Podjęto na nim także decyzję o lustracji wszystkich królewszczyzn, czyli przeprowadzenie opisu majątków oraz oszacowanie dochodów jakie przynoszą. Uchwalono przeznaczenie ¼ dochodów skarbu na obronę potoczną, to jest utrzymywanie regularnego wojska broniącego granic Korony i Litwy. Oddziały te nazwano wojskiem kwarcianym. Nie była do końca prawda, gdyż król zastrzegł sobie 1/5 dochodów skarbu na wynagrodzenie starostów, a na zaciąg wojsk pozostawała ¼ reszty. Wystarczało to na powołanie około 3100 żołnierzy. Wprowadzono większy nadzór sejmu nad majątkami królewskimi, obłożono Kościół i duchowieństwo podatkiem nadzwyczajnym, uporządkowano system wag i miar. Uczestników ruchu egzekucyjnego oburzały również inne praktyki, które utrudniały sprawne funkcjonowanie kraju. Jedną z nich było nieprzestrzeganie zasady przebywania urzędników w miejscu, w którym byli związani z pełnionym urzędem. Odnosiło się to przede wszystkim do królewskich starostów, którzy zamiast przebywać w miejscu, którym zarządzali w imieniu króla, przebywali na dworze królewskim lub we własnych posiadłościach, a pełniony urząd traktowali tylko jako źródło dochodów. Szlachta domagała się odwołania urzędników, którzy nie spełniali swoich obowiązków. Król doprowadził jedynie do uznania przez starostów swoich błędów i zapłacenia niewielkich grzywien. Szlachta odwdzięczyła się królowi za poparcie uchwalając podatki na wojnę północną, która w latach 1563-1569 kosztowała Rzeczpospolitą 2,1 miliona złotych (ok. 263 tys. złotych rocznie), roczny dochód królewski wynosił kilkanaście tysięcy złotych.
Ruch egzekucyjny chciał również pogłębienia unii Polski z Litwą, oraz zniesienia niezależności Prus Królewskich. Polacy musieli jednak przezwyciężyć obawy możnych litewskich i mieszkańców Prus. Szlachta pragnęła wspólnego ponoszenia ciężarów finansowych przez całą ludność zjednoczonego kraju. Mieszkańcy Prus Królewskich otrzymali przywileje mieszkańców Korony, a jednocześnie Prusy cieszyły się niezależnością w zakresie finansów, gospodarki oraz pewną niezależnością polityczną. W przypadku Litwy szlachta pragnęła potwierdzenie, że jej związek z Polską będzie trwały. Nabierało to znaczenia wobec bezdzietności Zygmunta Augusta. Ponadto zespolenie obu państw dawało szlachcie możliwości robienia karier na terenie Litwy. W roku 1569 Prusy przystąpiły do unii parlamentarnej z Rzeczpospolitą. Odtąd posłowie pruscy zasiadali w polskim parlamencie. W przypadku Litwy sytuacja była bardziej skomplikowana. Możnowładcy litewscy bronili niezależności swojego kraju obawiając się całkowitego wchłonięcia przez Koronę. Sam Zygmunt August, był w początkowym okresie zdecydowanym przeciwnikiem ścisłej unii między oboma krajami uważając że podział obu tych państw daje mu większe możliwości w prowadzeniu samodzielnej polityki. Obawiał się utraty swoich praw w Wielkim Księstwie Litewskim, gdzie był władcą dziedzicznym i niemal absolutnym. Traktował on Litwę jako oparcie dla swojej władzy wobec niepewnej sytuacji w Koronie. Ostatecznie losy unii przesądziła klęska Litwy w wojnie z państwem moskiewskim w 1563 roku i utrata Połocka. Do świadomości szlachty litewskiej dotarło, że najpotężniejsze rody z Radziwiłłami na czele nie kierują się chęcią obrony Litwy, a jedynie chęcią uniknięcia demokracji szlacheckiej reprezentowanej przez stronnictwo egzekucyjne. W tej sytuacji czas zaczął pracować na korzyść unii. Koniec rozejmu z Moskwą zmusił Litwinów na czele z Zygmuntem Augustem do poszukiwania pieniędzy i poparcia w Koronie, która uzależniła swoją pomoc od przyjęcia ustaleń między oboma państwami. W 1569 doszło do sejmu unijnego w Lublinie. Podczas jego trwania, na znak protestu 1 marca możnowładcy litewscy i związani z nimi posłowie szlacheccy opuścili jego obrady, nie chcąc dopuścić do podjęcia jakichkolwiek decyzji dotyczących połączenia Korony i Litwy. W tej sytuacji król zarządził wybory nowych posłów na Litwie, wpływając na wybór takich, którzy poprą unię. Obiecał on przejęcie praw szlachty polskiej i uzyskania pomocy Korony w wojnie z Moskwą, zdecydował także o włączenie południowych ziem Litwy do Korony (Podole, Wołyń – 5marca, Ukraina – 6 czerwca).Pod wpływem tych zdarzeń w czerwcu do prac sejmu włączyli się możni litewscy. Dokument unii wszedł w życie 1 lipca 1569 roku. Na jego mocy Korona i Litwa stanowiły odtąd wspólną Rzeczpospolitą Obojga Narodów ze wspólnie obieranym królem, wspólnym sejmem i polityką zagraniczną. Stronnictwo egzekucyjne osiągnęło ogromny sukces.
W 1572 roku zmarł Zygmunt II August. Ostatni król z dynastii Jagiellonów. Za jego czasów szczytową rolę uzyskał ruch egzekucyjny, który w czasie jego panowania przeprowadził największe reformy. Dzięki stronnictwu egzekucyjnemu, w drugiej połowie XVI wieku zawiązana została konfederacja warszawska w 1573 roku. Zapewniła ona różnowiercom równouprawnienie polityczne i potwierdzała tolerancję religijną. Mimo sprzeciwów duchowieństwa jej postanowienia objęły również arian. Było to ostatnie wielkie zwycięstwo ruchu egzekucyjnego w Polsce. Sama konfederacja pozwoliła na zachowanie wewnętrznego pokoju w państwie podczas bezkrólewia. Należy zauważyć, że ruch egzekucyjny był mocno związany z reformacją, głosił hasła z nią związane. Pod koniec XVI w. ustrój, jaki wykształcił się w okresie ruchu egzekucyjnego oraz bezkrólewia utrwalił się. Do ostatnich ważnych zmian należała reforma sądownictwa w latach 1578-1581 za panowania Stefana Batorego. Jako dwie najwyższe instancje powołano Trybunał Koronny oraz Trybunał Litewski. Od tego czasu ruch egzekucyjny stopniowo zanikał. Już w XVII wieku w Rzeczpospolitej Obojga Narodów wykształciła się oligarchia magnacka, w której to magnaci dominowali nad królem i sejmem, a co za tym idzie także nad szlachtą, która wchodziła w skład ruchu egzekucyjnego. Magnateria przejęła władzę, gdyż kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej spowodował ubożenie szlachty, zjednoczenie Korony i Litwy umożliwiło magnatom tworzenie olbrzymich latyfundiów na terytorium Litwy. Rosło znaczenie rodów magnackich takich jak: Potoccy, Lubomirscy, Koniecpolscy, Ossolińscy, Zamoyscy. Możnowładcy tworzyli swoiste „państewka magnackie” w których zatrudniali średnią szlachtę, która była im posłuszna i spełniała ich polecenia podczas sejmów. Mieli własne armie, własnych urzędników, prowadzili własną politykę zagraniczną, byli powiązani z obcymi dworami. Od XVII wieku magnaci całkowicie zdominowali szlachtę i całe państwo troszcząc się głównie o swoje dobro, nie dbając o państwo co w konsekwencji doprowadziło do jego upadku.
Ruch egzekucyjny miał duże znaczenie dla Polski. Niestety jego osiągnięcia zostały zniweczone przez magnatów, którzy zdominowali Rzeczpospolitą Obojga Narodów w XVII wieku. Natomiast w XVI wieku zwanym złotym wiekiem Polski to dzięki egzekucjonistom kształtowała się demokracja szlachecka, która miała pozytywny wpływ na rozwój państwa, gdyż szlachta troszczyła się o jego dobro wprowadzając wiele korzystnych reform. Błędem Zygmunta I Starego jak i w początkowym okresie Zygmunta II Augusta był brak chęci do współpracy ze szlachtą, gdyż jak pokazuje nam okres, w którym Zygmunt II August współpracował ze szlachtą współdziałanie z ruchem egzekucyjnym było korzystne tak dla państwa jak i dla samego monarchy. Być może, gdyby jego ojciec przez ponad czterdziestoletni okres swojego panowania zdecydował się na współpracę ze szlachtą ograniczając przy tym wpływy magnatów, to złoty wiek potrwałby dłużej, a historia potoczyłaby się inaczej i Rzeczpospolita Obojga Narodów nie dostałaby się pod panowanie obcych państw.
W okresie swojego działania ruch egzekucyjny doprowadził do wprowadzenia reform takich jak:
-lustracja dóbr koronnych
-ustawa z 1562 roku o egzekucji dóbr
-stworzenie wojska kwarcianego
-reforma podatków – podniesiono podatek z 12 do 20 groszy z łana
-poddano kontroli finanse królewskie
-zakazano wykonywania wyroków sądów kościelnych przez starostów
-Akt Konfederacji Warszawskiej
-ujednolicenie miar i wag
-powiększenie państwa: włączenie księstwa oświęcimskiego i zatorskiego (1563-1564 r.), Prus Królewskich (1569 r.), unia z Litwą (1569 r.), włączenie Mazowsza (1576 r.)
-utworzenie Trybunałów – Koronnego i Litewskiego
-utworzenie piechoty wybranieckiej przez Stefana Batorego (1578 r.)

Ruch egzekucyjny nie zdołał wprowadzić w życie wszystkich swoich postulatów, ale zasygnalizował konieczność reform i unowocześniania państwa. Stronnictwu nie udało się jednak wprowadzić centralizacji państwa i stałych, wysokich podatków na wojsko. Zdołali oni jednak osłabić wpływy magnatów w XVI wieku a dzięki ruchowi szlachta zdobyła dominujący wpływ na państwo, tworząc demokrację szlachecką, która została zastąpiona przez oligarchię magnacką. Stronnictwo wzmocniło suwerenność państwa, a także doprowadziło do powstania wielkiego państwa – Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Dzięki niemu szlachta się zjednoczyła, wzmocniło się poczucie jej odpowiedzialności za losy państwa. Niestety, szlachta przegrała walkę o władzę z magnaterią której została podporządkowana. Zwiększenie roli magnaterii od XVII w dużym stopniu zaprzepaściło dokonania ruchu egzekucyjnego.
Każde wydarzenie z przeszłości ma wpływ na teraźniejszość. Można się tylko zastanawiając jak wyglądała późniejsza historia Polski, gdyby to w dalszym ciągu szlachta, a nie magnateria była decydującą siłą w państwa. Czy doszłoby do rozbiorów gdyby magnaci nie doprowadzili do kompletnego chaosu w państwie? Jest bardzo prawdopodobne, że gdyby szlachta troszcząca się o kraj nie utraciłaby dominacji w nim, to późniejsze wydarzenia mogłyby wyglądać inaczej. Należy zwrócić uwagę, że to właśnie w XVI wieku szlachta dążyła do reform państwa, w późniejszym czasie przez zwiększenie ich zależności od magnatów zadowala się tylko bogatym trybem życia. W dzisiejszych czasach można tylko snuć przepuszczenia co do dalszych losów państwa i co by mogło się wydarzyć gdyby ruch egzekucyjny przejął władzę w państwie na długi okres czasu i doprowadził do zmniejszenia pozycji magnatów. Niewątpliwie stronnictwo to wykazało dużą troskę o losy państwa, doprowadzając do jego reformy, ale niestety w XVII wieku jego dorobek został zaprzepaszczony doprowadzając powoli do upadku państwa.
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #1

 
1 Użytkowników czyta ten temat (1 Gości i 0 Anonimowych użytkowników)
0 Zarejestrowanych:


Topic Options
Reply to this topicStart new topic

 

 
Copyright © 2003 - 2023 Historycy.org
historycy@historycy.org, tel: 12 346-54-06

Kolokacja serwera, łącza internetowe:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej