| |
|
|
 Arkebuzeria w kampaniach z lat 1684 – 1699, Przydatność, sukcesy i dowódcy
| |
|
|
|
|
Działalność zbrojna armii polsko – litewskiej po Wiedniu, jest stosunkowo słabo zbadana w porównaniu np. z Potopem. Mało wiemy o husarii czy pancernych w tym okresie, nie mówiąc już o udziale w walkach arkebuzerii. U Wimmera w opisie armii koronnej z lat 1683 – 1689, zamieszczono tylko krótką informacje:
Arkebuzeria w etacie pokojowym fiugorowała w postaci jednego skwadronu gwardii królewskiej pod dowództwem Jana Górzyńskiego, w sile 100 koni. Początkowo nie przewidywano rozbudowy tej formacji, lecz już w kompucie zatwierdzonym przez Jabłonowskiego widzimy plan powiększenia skwadronu królewskiego do 300 koni. i utworzenia dwu dalszych stukonnych skwadronów u boku hetmanów. Plan ten zrealizowano z nadwyżką, gdyż skwadron hetmana polnego utworzono w sile 200 koni, a od 1685 r. i skwadron przyboczny Jabłonowskiego powiększono do tej liczby. Odtąd aż do końca 1688 r. arkebuzeria etatowo liczy 700 koni, w 1689 r. także skwadron królewski zwiększono do liczby 400 koni. Ten ostatni okresowo nie figurował w rejestrach należnego żołdu, gdyż w niektórych kwartałach otrzymywał żołd z prywatnej szkatuły Sobieskiego.
Ten sam historyk przy opisie armii w okresie 1690 – 1696 stwierdza, że w zredukowanym etacie z roku 1690 następuje wzrost liczny arkebuzerii. W drugim kwartale 1696 roku, arkebuzeria liczy już 1204 koni. Liczba jej jednostek zwiększa się stale z 5 w 1690 roku do 9 w roku 1694. Jednostki te to:
Regimenty króla pod dowództwem słynnego Brandta i obu hetmanów, frejkompanie H. Lubomirskiego, F Grobelna, J Przybendowskiego, Sz. Potockiego, M Łodzińskiego i J. Gluzenappa.
Rozumiem, że wzrost liczebny arkebuzerii w schyłkowym okresie panowania Jana III wynikał z sukcesów bojowych tej formacji. Jakie dokonania bojowe miały te oddziały w latach wojny tureckiej? Dochowały się do naszych czasów, jakieś pochwały dowódców dla arkebuzerów w tym okresie? Jacy oficerowie wykazali się dowodząc tym typem jazdy? Co w końcu z arkebuzerią litewską? Jaka była jej liczbowość i czy wzrastała tak szybko jak liczebność koronnej po 1690 roku?
|
| |
|
|
| |
|
|
|
|
Arkabuzeria (a nie arkebuzeria, bo to inna formacja, de facto już wtedy w Europie dawno nie występująca) to po prostu w tym okresie próba ukrycia rajtarii pod nazwą milszą szlachcie  Nawet sam Sobieski się nie czarował i w listach do Marysieńki wspomina o rajtarach w kontekście arkabuzerii.
Formacja ta na Litwie nie występowała, stąd próżno jej tam szukać.
|
| |
|
|
| |
|
|
|
|
Ja bym Michale nie dorabiał ideologii do tego, że arkabuzeria i arkebuzeria to zupełnie co innego. Prawidłowa nazwa jest ta pierwsza, a sprawa częstego zamieniania samogłosek z "e" na "a" - czy z "e" na "o" w rzeczownikach, nazwach własnych/nazwiskach (np. hospodar mołdawski Miron Barnowski - w źródłach polskich Miron Bernawski, Stefan Złoczewski/Stefan Złoczowski, Michał Myśliszewski/Michał Myśliszowski - czy ta sławetna przez pracę naszego kolegi "dragania"/dragonia) jest charakterystyczna dla ówczesnego języka polskiego - i jest wyrazem dużych różnic pomiędzy prowincjami. Obecnie wymowa różni się pomiędzy regionami, a co dopiero wtedy - kiedy nie było takiego przepływu informacji.
Wracając do meritum, geneza nazywania rajtarii arkabuzeria sięga lat 60. XVII w. Przeciwko rajtarii na przełomie lat 1666/67 protestowały niemal wszystkie sejmiki - i czuwający nad wprowadzeniem nowego komputu koronnego (obowiązujący od sierpnia 1667) hetman polny Sobieski, musiał mieć to na względzie. Sprawa jest dość obszerna, poświęciłem jej jednak bardzo sporo miejsca w swojej rozprawie dr, więc jak się ukaże drukiem, będzie można się z tym wątkiem zapoznać bliżej. Zresztą, stopniowo tę kwestę naświetla też M. Nagielski w swoim artykule o rajtarii i arkabuzerii.
W latach 80. utarł się zwyczaj, że król dysponuje rajtarią - oczywiście pod nazwa arkabuzerii jako swoja gwardią - podobnie jak hetmani. Jej rola stopniowo wzrasta, co widać w latach 90. W jakiś sposób dowódca arkabuzerii gwardii JKM, gen. Michał Brandt zbudował swoją pozycję. Był w końcu jednym z najlepszych polskich żołnierzy zawodowych przełomu XVII i XVIII w.
Na Litwie sprawa jest prostsza, tam rajtaria zawsze była nazywana rajtarią (przynajmniej w lepiej mi znanej II poł. XVII w.). Ze znanych mi komputów litewskich z okresu Wiednia rajtaria występuje normalnie pod swą nazwą
|
| |
|
|
| |
|
|
|
|
Arkebuzerzy to jednak zupełnie inna jazda niż wyjątkowa tylko dla polskiej wojskowości arkabuzeria Ówczesnym oczywiście było wszystko jedno, bo zdarzało się że jeszcze w pierwszej połowie XVII wieku stosowali określenie 'arkabuzeria' zamiennie z 'rajtaria', jednak wydaje mi się, że powinno się obecnie konsekwentnie używać tylko formy 'arkabuzeria', właśnie dla uniknięcia pomyłki z typem jazdy zachodnioeuropejskiej.
|
| |
|
|
2 Użytkowników czyta ten temat (2 Gości i 0 Anonimowych użytkowników)
0 Zarejestrowanych:
Śledź ten temat
Dostarczaj powiadomienie na email, gdy w tym temacie dodano odpowiedź, a ty nie jesteś online na forum.
Subskrybuj to forum
Dostarczaj powiadomienie na email, gdy w tym forum tworzony jest nowy temat, a ty nie jesteś online na forum.
Ściągnij / Wydrukuj ten temat
Pobierz ten temat w innym formacie lub zobacz wersję 'do druku'.
|
|
|
|
|
2/07/2014, 9:39
