Na podstawie jednej relacji Al-Masudiego i to jeszcze w formie anegdotki nie da się nic udowodnić. Wiatraki znamy z X wieku z Sistanu. Zresztą dzięki relacjom Al-Masudiego. Ten historyk oprócz wartościowych relacji pozostawił również sporo b. niedokładnych informacji. To była jakaś historyjka napisana przez Alego Al-Taburi w IX wieku i przytoczona przez Masudiego. Więc można cofnąć znajomość wiatraków do IX wieku. Po prostu jej prawdziwości nie jesteśmy w stanie zweryfikować. Mogła to być urban legend jeszcze stan ówczesny cofający wstecz. W źródłach chińskich o samarkandzkich wiatrakach jest wzmianka od jakiegoś Yeluchucai, który był Kitanem (ok.1190-1244). A w Chinach pierwsze informacje to księga Shaoxi-Ji napisana przez Yizhi-Liu w XII wieku. Na ten wiek Needham ocenia import wiatraka do Chin. Jeśli czegoś nie wiem to proszę mi udowodnić, że wiatraki były budowane w czasach Sasanidów.

http://www.imperiumromanum.edu.pl/odkrycie...asow-rzymskich/

Czy wiadomo coś więcej na temat tych wiatraków z czasów Cesarstwa Rzymskiego ?

Nie ma zatem możliwości aby Arabowie w tym okresie wymyślili cokolwiek związanego z usprawnieniem żeglugi. Twierdzenie innej treści jest po prostu kłamstwem lub wynika z niewiedzy.

Nie jest wynalazkiem muzułmanów. Czy Arabów z Arabia Felix? Niby skąd mam wiedzieć. Może Greków, może Persów, może Arabów?

Ja nic nie muszę. Napisałem nie wiadomo. W pierwszym podlinkowanym artykule, autor nie dał roztrzygającej opinii choć chyba bliżej mu było do śródziemnomorskiej proweniencji. Hobson taką opinię dał. Żadnego kontrargumentu nikt nie podał wobec jego twierdzeń z Was. Mam prawo mieć wątpliwości tym bardziej, że wątpliwości mają dużo mądrzejsi ode mnie.

Na podstawie jednej relacji Al-Masudiego i to jeszcze w formie anegdotki nie da się nic udowodnić. Wiatraki znamy z X wieku z Sistanu. Zresztą dzięki relacjom Al-Masudiego. Ten historyk oprócz wartościowych relacji pozostawił również sporo b. niedokładnych informacji. To była jakaś historyjka napisana przez Alego Al-Taburi w IX wieku i przytoczona przez Masudiego. Więc można cofnąć znajomość wiatraków do IX wieku. Po prostu jej prawdziwości nie jesteśmy w stanie zweryfikować. Mogła to być urban legend jeszcze stan ówczesny cofający wstecz. W źródłach chińskich o samarkandzkich wiatrakach jest wzmianka od jakiegoś Yeluchucai, który był Kitanem (ok.1190-1244). A w Chinach pierwsze informacje to księga Shaoxi-Ji napisana przez Yizhi-Liu w XII wieku. Na ten wiek Needham ocenia import wiatraka do Chin. Jeśli czegoś nie wiem to proszę mi udowodnić, że wiatraki były budowane w czasach Sasanidów.

  Albo te jego tezy, że z żaglem prostokątnym nie można płynąć ostro do wiatru (dokłądniej, ze bez żagla łacińskiego Persowie i Arabowie nie mogliby pływać po Oceanie Indyjskim - w takim razie ptolemejscy Grecy i potem Rzymianie też takie mieli, ani chybi i to już od II w pne...).

Ja nic nie muszę. Napisałem nie wiadomo. W pierwszym podlinkowanym artykule, autor nie dał roztrzygającej opinii choć chyba bliżej mu było do śródziemnomorskiej proweniencji. Hobson taką opinię dał. Żadnego kontrargumentu nikt nie podał wobec jego twierdzeń z Was. Mam prawo mieć wątpliwości tym bardziej, że wątpliwości mają dużo mądrzejsi ode mnie.

Oczywiście, jak się nie ma argumentów, to się nie musi nic udowadniać. A najlepiej zasłaniać się autorytetami bez jakiejkolwiek weryfikacji tego co piszą (co zresztą było widać już parę postów temu, przy okazji tej badziewnej stronki).

To mamy jakieś inne wizerunki, aż do Kelendris i Kellii (VI/VII w)? Nic mi na ten temat nie wiadomo.

A i wcale taka jednoznaczna jego opinia nie jest, wbrew temu to usiłujesz wcisnąć.

tak w ogóle, skąd informacja, ze Hobson jest "naukowcem z Cambridge"? koniec

Tak, jasne - Ty nic nie musisz, a inni muszą.
Wyżej masz odniesienie do Herona z Aleksandrii.

Przeczytałem dwie publikacje o żaglu łacińskim w tym jeden to książka, a drugi to artykuł. Obie napisane przez ludzi z tytułami. Nie dały one żadnego roztrzygnięcia. To co miałem napisać. Ustosunkowałeś się do Hobsona, a drugi olałeś, bo Ci było tak wygodnie. Ok. Tylko to może nie brak argumentów tylko niechęć do niepotrzebnego ryzyka? Przecież niedawno b. nieprzyjemnie się przekonałem kiedy po iluś z kolei tłumaczeniach innym userom z których część jest po prostu myślę islamofobami zniechęcony zrobiłem post na odwal się. I się przejechałem. No i warto pamiętać, w pierwszym artykule opisano dość przekonująco obie hipotezy.

Na pewno jest inna niż Twoja i Cassona.

Tu się akurat starałem ustosunkować i coś napisałem. Bez przesady. A teraz przeczytaj mój post

Nie przypadkowo napisałem "pierwsze zbudowane, nie zaprojektowane". Z tym Heronem odwróciłeś kota ogonem. Nie ma żadnych znalezisk wiatraków ani w Imperium Rzymskim, ani Sasanidzkim. I póki co dowodów na istnienie takowych nie ma, w przeciwieństwie do muzułmańskiej Persji. Gdyby były wiatraki budowane u Sasanidów byśmy mieli ślad na pewno w źródłach chińskich gdyż koniec tego imperium zbiega się z panowaniem cesarza Taizonga, który z Jedwabnego Szlaku zrobił autostradę, wojska jego dotarły do Samarkandy i wysyłał jedno poselstwo za drugim na Bliski Wschód. To byśmy mieli je w Bizancjum skoro udało się Grekom odpalić hodowlę jedwabiu. Masudi opisuje wiatraki tylko w Sistanie. Bo niedawno zaczęto je konstruować i jeszcze się nie rozpowszechniły. W XII wieku były już w Syrii i na Środkowym Wschodzie. Heron to żaden dowód na obecność wiatraka u Sasanidów. Chyba żaden z poważnych badaczy się przy tym nie upiera. Heron to jeszcze nie dowód na używanie ich w Europie. Grecy wiele rzeczy zaprojektowali i nie wszystkie się przyjęły. Ale wiesz, przecież nie musisz nic udowadniać. Jak masz tak odwracać kota ogonem i robić ze mnie idiotę (przykład Herona) to lepiej nic nie udowadniaj.
Zresztą Twoja teza jakoby Persowie Sasanidzcy budowali wiatraki jest chyba nie do udowodnienia. Chyba, że coś wykopią.

W ogólności jest to niestety problem zakorzenionego mitu, sięgającego conajmniej lat 50-tych, wg którego to Arabowie(!) przynieśli na Morze Śródziemne żagiel łaciński/arabski - jest to choćby u Houraniego "Arab seafaring" s. 52 oraz 103 (ja mam na półce 2nd edition z 1995 r., w którym komentator już musiał obalić argumentację autora - s. 154. Dobra książka swoją drogą, tyle że ma już swoje lata).
Mitu z którym należy walczyć, a który jest rzecz jasna (w różnych odmianach i wiariantach) chętnie podtrzymywany przez wszelakiej maści islamofilów, sinofilów itp.

W sumie nie wiem jak to skomentować,mam za małą wiedzę o żeglarstwie.

tylko niepotrzebnie bez wyjaśnienia przeskoczyłem do antyku. Po prostu mnie nie za bardzo interesują perskie wiatraki. Mnie interesują ewentualne greckie (lub rzymskie) wiatraki

Najbardziej interesującym nas aspektem w przekazie Herona nie jest to, ze opisuje jakieś tam urządzenie napędzane energią wiatru, tylko ze wspomina o podobieństwie elementu napędowego do anemourion (nazwa jednoznacznie wiążąca się z wiatrem), dzięki temu że posiada skrzydła. Owe anemouria musiały być w jakimś stopniu znane, skoro Heron użył ich jako odniesienia. Rzecz jasna nie wiemy w 100% co to dokładnie było, więc nie jest to argument rozstrzygający.
Szkoda, że w ogóle nie sięgnąłeś do tekstu źródła (a dość łatwo znaleźć na necie choćby tłumaczenie).

W kwestii znalezisk archeo, to pominąłeś chyba informację zapodaną przez marca20. A ciekawa.

To przyjrzyj się skąd wszystkie newsy o wiatrakach z Misis. Wszystko pochodzi z Hurriyet Daily News.

Ale może się okaże, że w Misis wiatraki były? Pożyjemy, zobaczymy. Póki co pewne są jedynie muzułmańskie jako najwcześniejsze. No cóż, poczekamy.

Pan JArosław:
"Ani nie znamy tak naprawdę skali eksportu niewolników z ziem polskich w tamtym okresie ani nie bardzo wiemy jak przeliczać ich wartość na wartość uiszczanych przez ludność danin.".

Cena zdrowego mężczyzny w sile wieku (20-35 lat) wynosiła w X stuleciu 100-170 gram srebra, czyli mniej więcej tyle co standardowy miecz. Zdrowa i piękna dziewica to już ok. 400 gram srebra. A za taką Klaudię Schiffer  to już nawet nie wiadomo

Szkolne podręczniki nadal dzielą historię ludzkości na podstawie stworzonych jeszcze w XVIII wieku kryteriów. Mamy więc Antyk, albo Starożytność, bywa, że uzupełniany „Prehistorią”, czyli czasami sprzed wynalezienia pisma, Średniowiecze, Nowożytność, oraz „Współczesność” – ostatnie sto lat.

Upadek imperium rzymskiego, który wyznacza koniec Antyku i początek Średniowiecza, na pierwszy rzut oka, wydaje się obiektywnie rozdzielać dwie epoki historyczne. Nie był to tylko upadek jednego tylko, choćby i bardzo wielkiego, kraju. Była to katastrofa całej śródziemnomorskiej cywilizacji. Głęboki regres ekonomiczny i w konsekwencji także kulturowy i cywilizacyjny właśnie. Powtórnie poziom produkcji z czasów Imperium osiągnęła Europa dopiero po tysiącu latach.

Upadek Rzymu wygląda jednak tak spektakularnie wyłącznie dlatego, że był to ostatni tak głęboki regres cywilizacyjny i wydarzył się najbliżej naszych czasów. Nie był to jednak bynajmniej żaden wyjątek ani precedens. W czasach starożytnych podobne kryzysy zdarzały się regularnie i cyklicznie, czego najlepszym przykładem są dzieje antycznego Egiptu. Trwająca ponad trzy millenia lat jego państwowość, dzieli się zwykle na Stare, Średnie i Nowe Państwo. Te okresy egipskiej świetności i potęgi, były jednak przedzielone kryzysami, zwanymi „okresami przejściowymi”. Kryzysy takie pojawiały się zatem w historii Egiptu i świata z grubsza co tysiąc lat, a upadek Rzymu był tylko ostatnim z tej serii.

Sięgająca millenium długość takich cykli spowodowała, że, choć wyraźnie odciskały się one w kulturze w postaci podań o minionym „złotym wieku” i popularnych w starożytności przekonaniach o cykliczności czasu, długo przez historyków pozostawały niezauważone. Dopiero stosunkowo niedawno odkryto, że owa zaskakująco regularna oscylacja ludzkiej cywilizacji pomiędzy okresami wzrostu i prosperity, a „okresami przejściowymi”  ma swoje głębokie przyczyny naturalne.

Człowiek współczesny, Homo sapiens, istnieje na naszej planecie przynajmniej od 200 tysięcy lat, a jeżeli rozciągnąć człowieczeństwo również na inne gatunki rodzaju Homo, to okres ten wydłuży się dziesięciokrotnie. Praktycznie cały ten czas, ludzie prowadzili łowiecko-zbieracki tryb życia. Z ekologicznego punktu widzenia, niczym nie różnili się od innych wielkich drapieżników, jak lwy, czy wilki. Liczebność zatem ludzkiej populacji, jej poziom życia, a nawet stopień rozwoju technologicznego, były kształtowane przez opisujące zależność pomiędzy drapieżnikiem a jego ofiarami, równanie, znane w ekologii jako model Lotki-Volterry.

Rozwiązania tego modelu mają trudne do intuicyjnego zrozumienia cechy. Liczebność populacji łowiecko – zbierackiej zależy oczywiście, jak należałoby tego oczekiwać, od poziomu zaawansowania jej technologii łowieckich, czyli współczynnika zwanego w równaniach L-V, „skutecznością polowania” – s, ale zależy silnie nieliniowo. Zgodnie z intuicją, myśliwi nieporadni, o zbyt niskiej skuteczności polowania, nie dadzą rady utrzymać swojej populacji i szybko wymrą. Jednak dalej intuicja już zawodzi. Myśliwi zbyt skuteczni, o s zbyt wysokim, tak bardzo przetrzebią populacje swoich ofiar, że …wymrą również. Zależność ta pokazana jest na poniższym wykresie. N – liczebność myśliwych, V – liczebność ich ofiar.

https://blogpilastra.files.wordpress.com/20...wac5bcka-01.png

Optymalny poziom „wydajności polowania”, przy którym populacja drapieżników osiąga maksimum, jest raptem tylko dwukrotnie wyższy od poziomu minimalnego, poniżej którego drapieżniki wymierają. Ma to ciekawe konsekwencje ewolucyjne. Wszystkie bowiem znane drapieżniki, usiłując zmieścić się w tej wąskiej strefie, są w gruncie rzeczy w polowaniu dość nieudolne. Sukces łowiecki muszą opłacać wieloma nieudanymi próbami, co też przyprawia o nieustająca frustrację autorów filmów przyrodniczych, którzy na udane ujęcie polowania muszą również czekać bardzo długo. Drapieżniki bowiem zbyt w polowaniu skuteczne, redukują tym samym swoją liczebność, zwiększając prawdopodobieństwo wymarcia, co spotkało liczne gatunki szablastozębnych kotów, czy gigantyczne rekiny – megalodony.

Dotyczy to też ludzkich łowców zbieraczy. Zbyt sprawni myśliwi, tak samo jak myśliwi zbyt słabi, redukowali swoją liczebność i znikali z kart (pre)historii. Dlatego też historia Paleolitu, epoki obejmującej ów najdłuższy etap ludzkich dziejów, jest niesłychanie wręcz nudna. Odnajdywane przez archeologów narzędzia łowców, przez dziesiątki, czy nawet setki tysięcy lat nie zmieniały się wcale, rzadko też wykazywały jakiekolwiek regionalizmy.

Drugą dziwaczną dla nas konsekwencją rozwiązań równań L-V jest wynikający z nich przeciętny poziom dobrobytu, dzisiaj mierzony wartością PKB per capita, a w Paleolicie po prostu ilością upolowanego i uzbieranego pożywienia przypadającą na jednego członka plemienia. Dobrobyt paleolitu zależy tylko od dwóch zmiennych. Wydajności z jaką myśliwskie łupy są przerabiane na potomstwo, oraz średniej długości życia łowców. Zależy dobrobyt od nich ..odwrotnie proporcjonalnie. Im krócej łowcy żyją, tym większy panuje u nich dobrobyt. Nic dziwnego zatem, że plemiona łowiecko – zbierackie należały też do najbardziej agresywnych społeczeństw w ludzkiej historii, a wzajemna przemoc była wśród nich główną przyczyną śmierci. Nie zależy natomiast wcale dobrobyt łowców od ich sprawności polowania – s.

W tej sytuacji dziwić nie powinien fakt, że Paleolit trwał tak długo, ale że się w ogóle skończył. Zdecydowała o tym tzw. „rewolucja neolityczna”, czyli powstanie rolnictwa. Zasoby, zamiast, jak do tej pory, czerpać prosto z natury, ludzie zaczęli wytwarzać sami. Konsekwencją tego faktu było nie tylko drastyczne zwiększenie podaży żywności i tym samym liczebności ludzkiej populacji, nie tylko pojawienie się w społeczeństwie zawodów nie związanych bezpośrednio z pozyskiwaniem pożywienia, ale przede wszystkim wyjście ze stanu dzikości i powstanie cywilizacji. Uprawiając rośliny i hodując zwierzęta, ludzie przestali być zwyczajnym gatunkiem dużego drapieżnika i przestali podlegać równaniom L-V.

Wynalezienie rolnictwa jest zatem wydarzeniem dużo bardziej znaczącym niż wynalezienie pisma i początek nowej ery wyznacza znacznie bardziej obiektywnie – zmianą atraktora, czyli docelowych wartości, do których parametry populacji, takie jak jej gęstość zaludnienia, czy poziom dobrobytu, dążą.

Prawo, jakiemu w tej nowej epoce podlegało społeczeństwo, nazywamy, od nazwiska ekonomisty, który pierwszy je w sposób jawny sformułował, maltuzjanizmem. W odróżnieniu od modelu L-V, maltuzjanizm nie zabrania wprowadzania innowacji i wzrostu wydajności gospodarki, co też społeczeństwa rolników mogły bezkarnie osiągać. Liczebność ludzkich populacji, nie ograniczana już kleszczami atraktorów L-V, zaczęła rosnąć. Neolit płynnie przeszedł w epokę brązu, potem żelaza. Wynaleziono pismo, koło, stworzono rozległe sieci irygacyjne. Przez kilka tysięcy lat ludzkość zmieniła się bardziej niż przez poprzednie setki tysięcy. Jednak i maltuzjanizm krył w sobie pułapkę. Pułapkę maltuzjańską. PKB, inaczej niż w paleolicie, rósł, ale proporcjonalnie rosła też liczba ludności, zatem przeciętny dobrobyt, PKB per capita, nadal pozostawał praktycznie bez zmian. Wynikało to z faktu, że ludzki przyrost naturalny, tak samo jak w paleolicie, pozostawał wprost proporcjonalny do posiadanych zasobów. Istnieje oczywiście minimalny poziom tychże zasobów per capita, poniżej którego ludzie nie rozmnażają się wcale. Jednak każda nadwyżka powyżej tej wartości powoduje proporcjonalny wzrost rozrodczości. Wszelki zatem wzrost gospodarczy, czy to w wyniku innowacji technologicznych lub organizacyjnych, czy wskutek podboju i kolonizacji nowych terenów, podnosi chwilowo, na kilka pokoleń, poziom dobrobytu, ale w dłuższej perspektywie zawsze nastąpi wyrównanie do poziomu wyjściowego. Zależności te przedstawia wykres nr 2. Oznaczenia to N – liczba ludności, P – PKB per capita, Pm – pułapka maltuzjańska

https://blogpilastra.files.wordpress.com/20...wac5bcka-02.png

To, o ile wartość Pm, czyli przeciętny dobrobyt w pułapce maltuzjańskiej, przewyższa minimalny, wymagany do rozrodu, poziom, nie zależy, tak samo jak w Paleolicie, od produktywności gospodarki, a od średniej długości życia, a także wydajności, z jaką zasoby przetwarzane są na potomstwo. Im mniejsza rozrodczość, a większa śmiertelność – tym poziom przeciętnego dochodu jest wyższy.

W konsekwencji, wdrożenie jakiejś znaczącej innowacji technologicznej lub organizacyjnej, podnoszącej produktywność gospodarki, czy choćby tylko zasiedlanie i kolonizacja nowych ziem, powoduje gwałtowny wzrost gospodarczy, który w pierwszych pokoleniach podnosi też przeciętny dobrobyt. Nadchodzi „złoty wiek” prosperity, w którym wszystkim warstwom społecznym żyje się bardzo dobrze. Niestety, już kilka pokoleń później, przyrost naturalny dogania wzrost gospodarczy. Dobrobyt, zwłaszcza niższych warstw, systematycznie się zmniejsza, pojawiają się coraz częściej klęski głodu, osłabioną i zabiedzoną populację atakują przeróżne choroby. Władza usiłuje zaradzić problemom w jedyny dostępny sobie sposób, czyli poprzez podbój i ekspansję. Jeżeli się uda, to na kilka pokoleń kryzys zostaje oddalony. Ale potem znów wraca. W końcu jakiś błahy incydent, w „złotym wieku” absolutnie niegroźny, jakiś najazd, rebelia, albo drobne zmiany klimatyczne, powoduje nieproporcjonalnie gwałtowną reakcję społeczną, erupcję przemocy, upadek systemu gospodarczego i rozpad struktur państwowych. W konsekwencji następuje też spadek produktywności gospodarki i skraca się średnia długość życia. Zgodnie z wykresem nr 2, pociąga to za sobą redukcję liczby ludności. Owa redukcja zaś, znów powoduje …wzrost przeciętnego dochodu. Po jakimś czasie gospodarka się więc odradza, produkcja znów rośnie, a wraz z nią dobrobyt. Struktury społeczne się odbudowywują, nastaje kolejny okres wzrostu i prosperity.

Wynika z tego, że cykliczne kryzysy, okresy przejściowe, są wręcz integralnie w maltuzjanizm wpisane. Imperium rzymskie przeszło dokładnie tą samą drogę. Dopóki mogło wchłaniać i zagospodarowywać kolejne tereny, dopóty rozkwitało. Ale w końcu wszystkie nadające się do skolonizowania przez rzymską gospodarkę kraje zostały zdobyte. Po zajęciu Dacji, ostatniego trwałego rzymskiego podboju, „złoty wiek” musiał się nieodwołalnie skończyć, a los imperium był przesądzony. Na terenie jedynej pozostałej jeszcze potencjalnie zdobyczy, Mezopotamii i Armenii, Rzym starł się rozpaczliwie z inną, stojącą przed dokładnie takimi samymi maltuzjańskimi wyzwaniami, cywilizacją – Persją. Toczone z rosnącą desperacją wojny między tymi mocarstwami trwały sześć stuleci, aż skończyły się ich wzajemną anihilacją, a na gruzach cywilizowanych imperiów zatriumfowali pustynni barbarzyńcy.

W nieuchronny sposób też, po upadku nadeszło odrodzenie. Dodatkowym impulsem stała się epidemia „Czarnej Śmierci” z XIV wieku, znacznie ograniczająca średnią długość życia, a tym samym, paradoksalnie, zwiększająca dobrobyt tych którzy ją przeżyli. Następujący po przejściu epidemii, XV wiek, stał się, zarówno na chrześcijańskim Zachodzie, jak i na chińskim Wschodzie, kolejnym „złotym wiekiem”. Szczytowym pod względem średniego dobrobytu, choć jeszcze nie pod względem globalnej produkcji. Ta wciąż rosła, choć już znowu wolniej niż wzrost populacji. Już w XVI wieku zaczęły się związane z tym kłopoty. Udało się je przejściowo zażegnać przez kolonizację Ameryki, oraz globalizację. Połączenie światowej gospodarki, dwóch jej największych ówczesnych ośrodków zachodniego i chińskiego, w jeden system. W latach 1650-1750 dobrobyt, przynajmniej w północno-zachodniej części Europy, znów przejściowo wzrósł, choć nie do poziomu „złotego”, XV wieku. Ale w połowie wieku XVIII i te rezerwy się wyczerpały. Choć światowa produkcja wciąż rosła, to dobrobyt ciągle spadał. Kolejny okres przejściowy, tym razem na skalę, nie, jak w przypadku egipskim, jednego regionu, nie, jak w rzymskim, jednego kontynentu, ale całego, zglobalizowanego już świata, nadchodził nieuchronnie. Pod sam koniec XVIII wieku Thomas Malthus odkrył i opisał prawidłowości, które właśnie omówiliśmy. Kryzys narastał, wskutek globalizacji synchronicznie, w Europie, jej amerykańskich koloniach, w Chinach, a nawet w odciętej od ówczesnych globalnych rynków Japonii. Kolejny, XIX wiek, po prostu musiał być już stuleciem spektakularnego krachu i krwawego chaosu.

A potem wszystko się zmieniło.

Katastrofy nie tylko, wbrew prognozom Malthusa, nie było. Zamiast niej nastąpił spektakularny rozkwit, nigdy dotychczas w dziejach ludzkości nie spotykany. Maltuzjanizm, żelazne prawo rządzące ludzkością od końca Paleolitu, przez prawie 10 tysięcy lat, niespodziewanie wyzionął ducha praktycznie w tym samym momencie, kiedy został odkryty i nazwany. Ludzkość nieoczekiwanie się z pułapki maltuzjańskiej wydostała. Co się stało?

To, co zostało już na temat maltuzjanizmu tutaj napisane, mogło wywołać mylne wrażenie, że każdy kolejny jego cykl niczym się od poprzedniego nie różnił. Tak jednak nie było. W trakcie każdego kolejnego kryzysu część wypracowanych w „złotych wiekach” technologii bywała, co prawda, porzucana i zapominana, ale nigdy wszystkie. A w kolejnych okresach prosperity kumulowano kolejne innowacje. Upadek Rzymu odbywał się z innego poziomu niż upadek egipskiego Nowego Państwa, a wiek XVIII, to cywilizacyjnie i gospodarczo zupełnie inne czasy niż wiek VI. Jedną z najbardziej istotnych różnic stanowiła broń palna. Piesze armie XVIII wiecznych państw rolniczych, uzyskały taką siłę ognia, że, po raz pierwszy w dziejach, osiągnęły przewagę taktyczną nad konnymi łucznikami ze stepów. W konsekwencji kolejne fale konnych koczowników, zwykle skwapliwe wykorzystującymi każdy maltuzjanski kryzys do zagrożenia i często także obalenia cywilizowanych imperiów, zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie, już nie nadciągały. Pozwoliło to na dodatkowe wydłużenie ostatniego cyklu maltuzjańskiego i osiągnięcie w nim wyższego, niż we wszystkich poprzednich, poziomu produkcji, czyli także gęstości zaludnienia.

Chociaż więc przeciętny poziom dobrobytu pozostawał przez millenia maltuzjanizmu praktycznie stały, to istniały rzeczy, które w tym czasie zmieniły się bardzo znacznie. Przede wszystkim gęstość zaludnienia, która rosła maltuzjańsko wraz ze wzrostem produkcji. Innym takim, w miarę stale rosnącym wskaźnikiem, był średni poziom wykształcenia., wbrew popularnym mniemaniom, w wieku XV znacznie wyższy niż w wieku I. Trzecim ważnym trendem, był stale malejący poziom stóp procentowych, czyli taniejący kapitał. Wreszcie, pod koniec XVIII wieku, wszystkie te wskaźniki osiągnęły poziom, który zainicjował kolejne, drugie po neolitycznym, przejście fazowe ludzkiej cywilizacji. Zjawisko niezbyt słusznie zwane „rewolucją przemysłową”.

Tani kapitał pozwolił na reinwestowanie zysków w inny, niż tylko nabywanie kolejnych nieruchomości ziemskich, sposób. Wzrost gospodarczy przestał być, jak do tej pory, jednorazowy, czy, co najwyżej, liniowy, ale stał się wykładniczy. A gęstość zaludnienia osiągnęła wystarczający poziom, aby unieważnić kolejne założenie maltuzjanizmu. Żyjący dwa pokolenia po Malthusie Pierre Verhulst zauważył, że zasoby wcale nie są, jak zakładał to Malthus, przydzielane po równo. Im większa jest gęstość zaludnienia, tym większa jest konkurencja o dostęp do nich i tym więcej zasobów jest przeznaczanych na konkurencję, a mniej na rozmnażanie. Przy takim założeniu otrzymujemy nowy model, zwany równaniem logistycznym, albo równaniem Verhulsta. Zaludnienie, co prawda, nadal rośnie wraz z wzrostem gospodarczym, ale rośnie od niego dwukrotnie wolniej. W nowej erze, rośnie więc nie tylko, jak w maltuzjanizmie, PKB, ale także PKB per capita. Pułapka maltuzjańska zostaje daleko w tyle.(...)