Polacy i Litwini wdali się w kolejną awanturę o język. Po drugiej stronie Bałtyku Finowie i Szwedzi od lat mają receptę, jak zażegnać podobny konflikt.

W jakim, jedynym na świecie, państwie szwedzki zapisany jest w konstytucji jako oficjalny język urzędowy? Nie, nie w Szwecji, tylko w Finlandii. Szwedzki nie ma tam statusu języka mniejszości, lecz jest w pełni równorzędny z fińskim. Finlandia jest krajem dwujęzycznym, chociaż zaledwie 5,5 proc. mieszkańców tego kraju deklaruje, że szwedzki jest ich językiem ojczystym (mniej niż odsetek polskojęzycznych obywateli Litwy, którzy stanowią blisko 7-proc. mniejszość). W samej Szwecji język nie ma konstytucyjnej rangi – obowiązująca od niedawna ustawa językowa określa Szwecję jako kraj wielojęzyczny, w którym szwedzki jest „językiem głównym”.

Finlandia przez sześć wieków była częścią Szwecji, co w dużej mierze tłumaczy pozycję szwedzkiego w tym kraju. Niemal do końca XIX w. był on jedynym językiem oficjalnym podległego Rosji Wielkiego Księstwa Finlandii. Skrawek dzisiejszej Finlandii, autonomiczne Wyspy Alandzkie, zachowały szwedzki jako jedyny język urzędowy, podobnie jak 16 z 415 fińskich gmin. Szwedzi osiadli w Finlandii przyczynili się do umocnienia języka fińskiego, począwszy od Mikaela Agricoli, współczesnego Lutrowi biskupa protestanckiego, który przetłumaczył na fiński Nowy Testament i inne pisma religijne i – podobnie jak w Polsce Mikołaj Rej – uważany jest za ojca pisanego języka narodowego.

W drugiej połowie XIX w. część szwedzkiej elity, zwana finomanami, doszła do wniosku, że nie da się zarządzać krajem w języku, którego nie rozumie znaczna większość jego mieszkańców. Uważali oni też, że w obliczu groźby rusyfikacji lepszy fiński niż rosyjski. Ich wysiłki – wspierane przez władze carskie, które miały z kolei interes w ograniczeniu wpływów Sztokholmu, niedawnej metropolii – doprowadziły do równouprawnienia obydwu języków dekretem carskim z 1863 r., a następnie wprowadzenia fińskiego do szkół, urzędów i sądów, co trwało przez następne kilkadziesiąt lat.
W sądzie i w urzędzie

Dziś wszystkie prawa stanowione są ogłaszane zarówno po fińsku, jak i po szwedzku. Każdy obywatel ma prawo posługiwać się jednym i drugim w sądach i urzędach. W każdej dwujęzycznej gminie, w której językiem mniejszości mówi co najmniej 8 proc. mieszkańców (a do takich zaliczają się prawie wszystkie większe miasta Finlandii na czele z Helsinkami), oficjalne szyldy są dwujęzyczne. W szkołach powszechnych obydwa języki są obowiązkowym przedmiotem dla wszystkich uczniów. Po szwedzku można się więc uczyć od przedszkola po wyższą uczelnię oraz posługiwać się nim w placówkach służby zdrowia.

Istnieje osobne szwedzkie biskupstwo oraz szwedzki garnizon, gdzie komendy wydaje się po szwedzku. Partie polityczne są oficjalnie dwujęzyczne, a Szwedzka Partia Ludowa wchodziła w skład prawie wszystkich rządów w Finlandii, niezależnie od ich koloru. – Chociaż trzeba przyznać, że rzeczywistość nie zawsze odpowiada ideałowi, jaki zapisano w ustawach – mówi Saara Haapamäki ze szwedzkojęzycznej Akademii w Turku. – Osoby, które mówią tylko po szwedzku, nie zawsze załatwią swoje sprawy w tym języku.

Szwedzcy Finowie wnieśli olbrzymi wkład w rozwój narodowej kultury. Wystarczy powiedzieć, że hymn narodowy Finlandii („Nasz kraj”) napisał Johan Ludvig Runeberg, odpowiednik naszego Adama Mickiewicza, a muzykę stworzył Fredrik Pacius. Obydwaj byli Szwedami. Epos narodowy „Kalevala”, który w XIX w. budził fińską świadomość narodową, stworzył szwedzki folklorysta Elias Lönnrot. Szwedzka elita rządząca autonomicznym księstwem poprzez swoją uległość i zręczną współpracę z caratem przyczyniła się w dużej mierze do ukształtowania współczesnego państwa fińskiego.
Bronią szwedzkiego

Finowie dość zgodnie przyznają, że drugi język podnosi możliwości rozwojowe kraju. Fińskim mówią dziś prawie wszyscy obywatele, niezależnie od korzeni. Szwedzkiego uczą się też wszyscy, chociaż w ograniczonym zakresie w fińskojęzycznych szkołach, ale tylko połowa nim włada.

– Szwedzki sprzyja rozwojowi przemysłu i handlu zagranicznego Finlandii – twierdzi ekonomistka Ingela Bel Habib. Ponad 700 szwedzkich przedsiębiorstw ma swoje filie w Finlandii i równie wiele fińskich w Szwecji. Większość elity finansowej kraju ma szwedzkie korzenie. W kontaktach dwustronnych używa się szwedzkiego jako języka negocjacji, mimo powszechnej też znajomości angielskiego w obydwu krajach.

Szwedzki ułatwia także Finom uczestnictwo we współpracy nordyckiej. Szwedofinowie skarżą się ostatnio, że Finowie chętniej rozmawiają z nimi po fińsku. Nie jest to przejaw złej woli, jak wskazują bowiem badania fińskiego think tanku Magma, prawie 90 proc. fińskojęzycznego społeczeństwa ma pozytywne nastawienie do ich języka i kultury. Szef Magmy Nils Erik Forsgaard obwinia swoich rodaków o bierność i rezygnację z posługiwania się językiem ojczystym. Prezydent Finlandii Tarja Halonen powiedziała niedawno, że uważa to za błąd, że Szwedofinowie mówią teraz chętniej po fińsku niż po szwedzku.

Tak jak kiedyś szwedzka elita Finlandii przyczyniła się do uznania i umocnienia fińskiego języka, tak dziś rdzenni Finowie bronią szwedzkiego. Historyczne postaci fińskiej polityki – b. prezydent i laureat pokojowej Nagrody Nobla Martti Ahtisaari, b. premier i polityk unijny Paavo Lipponen oraz wieloletni minister spraw zagranicznych Paavo Värynen – wszyscy nawołują do obrony szwedzkiego, słabnącego pod wpływem globalizacji i przechodzenia na angielski, także w samej Szwecji.

Spada zainteresowanie nauką szwedzkiego, a za powód podaje się konieczność nauki bardziej potrzebnych języków, jak wspomniany angielski, rosyjski czy nawet chiński. Na wszystko, jak mówią, nie starczy czasu.
Język pański

W tegorocznych wyborach parlamentarnych ogromny sukces odniosła populistyczna partia Prawdziwych Finów (20 proc. głosów), która nie podważała wprawdzie znaczenia języka szwedzkiego, ale wzywała do rezygnacji z obowiązkowego jego nauczania w szkołach i stworzenia uczniom możliwości swobodnego wyboru dalszych, poza fińskim, języków. Wśród sympatyków tej partii słyszy się często opinie, że szwedzki, język wyższej klasy („pański”), traktowany jest jak święta krowa. Ale głosy podważające konstytucyjny status szwedzkiego słychać także czasem w fińskim establishmencie.

Poprzednia premier Finlandii Mari Kiviniemi, poliglotka świetnie mówiąca po szwedzku, wyszła z propozycją, by w gminach graniczących z Rosją zastąpić obowiązkowy szwedzki równie obowiązkowym rosyjskim. Pomysł ten zgłosiła podczas zeszłorocznej wizyty w Moskwie, zyskując poparcie samego Władimira Putina, co zaszokowało nieco opinię fińską. Wiceprzewodniczący Szwedzkiej Partii Ludowej Nils Torvalds powiedział, że pani premier łowi przed wyborami głosy w mętnej wodzie. Kiviniemi i tak przegrała wybory. Jej następca, obecny premier Jyrki Katainen, nie ma wprawdzie podobnych planów, ale podczas pierwszej wizyty w Sztokholmie mówił po angielsku, co też zostało mu wypomniane.

Kwestionowanie obowiązkowej nauki szwedzkiego nie jest w Finlandii poprawne politycznie, ale jak wykazują nieoficjalne ankiety, nie wzbudziło też sprzeciwu opinii publicznej. Przymus nauczania nie służy zresztą samemu szwedzkiemu. Przypomina się carskie czasy, kiedy uczniowie stawiali sobie za punkt honoru uczyć się jak najmniej rosyjskiego, chociaż też był obowiązkowy. – Dzisiaj wszyscy uczą się u nas na gwałt rosyjskiego – mówi Otto Sikkonen, radny gminy Tohmajärvi, żyjącej z rosyjskich turystów.
Zaśpiewaj to po fińsku

Finowie o szwedzkich korzeniach nie uważają się bynajmniej za takich samych Szwedów jak ci po drugiej stronie Zatoki Botnickiej. Szwedzki język Finlandii też różni się od tzw. państwowego języka szwedzkiego – głównie wymową i intonacją. Pewna młoda Polka, która po maturze zdanej w Sztokholmie zaczęła studiować szwedzki na uniwersytecie w Helsinkach, opowiadała, że jej wykładowcy bardzo się przykładali, żeby wykorzenić u niej państwowoszwedzki akcent, bowiem nie pasował on, ich zdaniem, do języka, jakim się mówi w Finlandii.

Nic bardziej nie zdenerwuje fińskiego Szweda, niż gdy usłyszy w Sztokholmie: „O jak świetnie mówisz po szwedzku, chociaż z fińskim zaśpiewem”. Będzie wówczas długo tłumaczył, że to jest właściwy ton ukształtowany przed wiekami, kiedy nie było jeszcze żadnego wpływu języka fińskiego. W Szwecji używa się także nieco pejoratywnego określenia „język Muminków”. Matką popularnych na świecie postaci literatury dziecięcej była fińska, szwedzkojęzyczna pisarka Tove Jansson. Dla Skandynawów z innych krajów jest to najłatwiej zrozumiała wersja języka szwedzkiego.

Szwedzkie państwo oficjalnie wspiera szwedzki język w Finlandii, co jest traktowane w Helsinkach bez obaw i oskarżeń o wtrącanie się Sztokholmu w wewnętrzne sprawy kraju. W rządowym raporcie podkreśla się konieczność „popierania nauki szwedzkiego w fińskojęzycznych szkołach, uniwersytetach i innych uczelniach, pobudzania kontaktów szkół, uczniów i nauczycieli ze Szwecją i wspierania starań, aby szwedzka kultura państwowa i szwedzkie media były łatwo dostępne w fińskojęzycznych środowiskach”. Szwedzki dyplomata Erland Ringborg nazywa te działania „otwieraniem szwedzkich okien” w Finlandii.

. Utrzymywanie dotychczasowego stanu rzeczy jest dla mnie ogromną niesprawiedliwością i przejawem uległości fińskiego rządu.

Nie ma to jak taktowna i dyplomatyczna "Polityka".

Bo czy ja ich źle zrozumiałem, czy też proponują oni, aby Litwini przyjęli język polski jako drugi język urzędowy?

Proponuję aby wysłali swój artykuł do ambasady Litwy i potem przedrukowali odpowiedź.

Czy też może cały artykuł jest tylko przydługą wprawką na temat "tam, hen,  W CYWILIZACJI, potrafią sobie radzić, a my tutaj, głupi, nie potrafimy"?

Co Szanowny Baszybuzuk widziałby w tym złego na takiej np: Wileńszczyźnie z zdecydowanie polską większością mieszkańców ?
A odpowiedzi Ambasadora byłbym ciekaw .

Nic.

Tylko, że to jest taka dyplomacja jak dyplomacja Ribbentropa albo z czastuszki "Diplomat'" uskutecznianej przez Kazika.

Podobnie "Polityka" dyplomatycznie tłumaczy Polakom (dlaczego nie Litwinom?), że skoro Litwini mają problem z językiem polskim w szkołach, to natychmiast powinni go zrobić językiem urzędowym, wtedy problemu nie będzie.

Po prostu adresat jest nie ten. Po diabła tłumaczyć Polakom, że fajnie byłoby, żeby na Litwie język polski miał więcej praw? Co taki artykuł ma niby wnieść? Poza ciekawostkową wiedzą o Finlandii?

No chyba, że opacznie zrozumiałem artykuł, a chodzi w nim o to, aby język litewski stał się drugim językiem urzędowym w Polsce.

No wybacz Lancasterze, ale co to za zysk z tłumaczenia czegoś już przekonanym?

Gdzie widzisz te tłumy Polaków akceptujących jedyny słuszny litewski wybór w zakresie edukacji i nazw ulic, żądających odwołania wrednego polskiego nacjonalisty Sikorskiego i maszerujących w wiecach poparcia dla Litwy?

Czy spotkałeś w Polsce kogokolwiek, kto w tym sporze przyznaje rację Litwinom? Nawet politykom opozycji krytykującym Sikorskiego w czambuł za uwalenie polityki wschodniej nie przechodzi przez gardło sformułowanie, że w tym sporze wina jest po stronie Polski, a nie Litwy.

Jaki więc sens takiej publikacji? Ciekawostka i tyle.

Muminki to chyba najbardziej znana rzecz, jaką kiedykolwiek wymyślił Fin. Szwedzi nie lubią Finów. Właśnie dlatego przygarnęli Muminki jako symbol kraju, godło alternatywne i adresatów nieopublikowanej wersji hymnu. Janne Ahonen też jest Szwedem, a wódka „Finlandia” ma smak prawdziwie szwedzki. Jeśli w tym momencie jakiś Fin się pieni, to cel został osiągnięty. A Simo Häyhä miał szwedzkie korzenie.

Oczywiście podobnie wielu Polaków postrzega Litwinów, sprowadzając ich rolę w historii do poziomu chłopów. Adam Mickiewicz był przecież prawdziwym Polakiem, mimo że w swoich dziełach wielokrotnie nawiązywał do historii i kultury Litwy, w Polsce spędził zaledwie rok swojego życia, a "Pan Tadeusz" zaczyna się słowami: "Litwo, ojczyzno moja!", które stały się pierwszym wersem litewskiego hymnu państwowego. To tak jakby Szwed miał pisać: "Finlandio, ojczyzno moja". Na zagranicznych wikipediach jest opisywany jako polsko-litewski poeta i podzielam to zdanie. W polskiej wersji próbowałem wstawić alternatywną wersję jego imienia (Adomas Mickevičius), ale nie przyjęła się ona, a wzmianki o związkach z narodem litewskim był regularnie usuwane. Wiele osób nie może dopuścić myśli, że Mickiewicz może mieć podwójną narodowość, a niektórzy twierdzą że nawet potrójną (białoruską).

Na moich terenach mieszkali Rusini, zwani tu Łemkami oraz Polacy (plus Żydzi i Niemcy). Ponieważ zostaliśmy wysiedleni (głównie Łemkowie, ale i Polacy jak się napatoczyli, ogólnie ciężko zrozumieć czemu ówczesne władze tak nas - mieszkańców - wysiedlały, ale cóż: komuna, biez pał litra nie rozbierjosz), Łemków teraz mało ale są - i uważam, że w każdej szkole w Beskidzie Niskim powinien być język łemkowski uczony - bo to nasza historia, spuścizna ale też i współczesność oraz przyszłość (jak się agroturystyka rozwinie - to język łemkowski będzie dodatkowym plusem). A i dla dzieci nauka dodatkowego języka jest tylko korzyścią - więcej mysla, porównują oba języki, może nawet na studia lingwistyczne je to zachęci?

2. Zlikwidować obowiązek nauki szwedzkiego w szkołach. Jego nauka powinna opierać się na dobrowolności, natomiast należy skupić się na angielskim, który jest bardzo ważny w kontaktach międzynarodowych.