Pozostaje impet atakujących z wyższej pozycji oraz zatrzymanie się legionów (co implikuje że impetu nie osiągnęły). Można by coś o tym więcej napisać wskazując jak impet może mieć decydujące znaczenie. I kluczowa sprawa: czemu Cezar tego nie wiedział? Tak kardynalny błąd?

Dla mnie nic więcej się ze znanych danych nie wyciśnie. Autor wyraźnie podkreśla, ze tym razem Cezar (zmęczenie, niedyspozycja, inny powód, np. presja żołnierzy?) postąpił sztampowo i podjął się stoczenia bitwy na warunkach przeciwnika. Niesione przez to rozwiązanie zagrożenia zupełnie zlekceważył bądź nie docenił. Dlatego myślę tak podkreślany jest, w sumie przecież drobny, epizod z zatrzymaniem żołnierzy po przejściu strumienia. Z jednej strony możemy mieć tu jakąś poszlakę na możliwość, że to legioniści wywarli presję na jak najszybsze stoczenie bitwy bez "bawienia" się w zbędne manewry, ale przede wszystkim mamy podkreślone, iż popełniał błąd za błędem.
Impet - co tu można napisać więcej? Autor już to wszystko wyłożył, pompejańczyków było więcej, stali w gęstszym szyku, zajmowali dogodniejszą pozycję, nie byli tak zmęczeni. Kwestie wzajemnego morale i doświadczenia są nie możliwe do konkretnego ustalenia z powodu braku źródeł. Czemu udało im się przełamać szyk cezarian? Może tak jak w przypadku X legionu decydowało doświadczenie, może w jednym miejscu stok miał większą pochyłość i trudniej było tam wchodzić a przywołany impet atakujących z góry był większy a może rozstrzygnął jakiś zupełny drobiazg typu chwilowego załamania morale, tak jak u pompejańczyków na widok robiących zwrot 5 kohort.

Panowie szyku cezarian nie udało się przełamać (inaczej byłoby po zawodach), a co najwyżej zachwiać (X cofała się, ale utrzymywała front). To tak dla uściślenia.

Nie zgadzam się też z interpretacją, że Cezar nie błysnął w tej bitwie swoimi umiejętnościami.

W przypadku ataku Boguda na obóz (nie wiadomo czyj był to pomysł/przypadek, źródła są zbyt ogólne) nie da się wykluczyć stosownych poleceń Cezara zwłaszcza, że miał on przewagę w konnicy i lekkozbrojnych. To, że to trwało i nie nastąpiło od razu o niczym nie świadczy. Tak samo konnica Hannibala pod Kannami, czy Scypiona pod Zamą nie zaatakowały od razu od tyłu piechoty.

A skoro kwestionuje się decyzje Cezara należałoby wskazać samemu jakieś skuteczniejsze środki którymi mógłby osiągnąć porównywalny sukces.

Zatem widzimy, że zrobił to co dobry wódz powinien.

Zwalanie winy na wiek/zmęczenie/choroby itp. nie jest w mojej opinii przekonujące, bo przecież Cezarowi zdarzało się przegrywać starcia, gdy był dużo młodszy. A pod Ruspiną, a wiec zaledwie rok wcześniej wykonał chyba największy majstersztyk w swojej karierze.

Może tak, biorąc pod uwagę, że udało się nie przegrać na skutek osobistej interwencji oraz zwyciężyć tylko na skutek niejako przypadku (trudno uznać aby Cezar miał w planach załamanie morale przeciwnika na skutek manewru 5 kohort/legionu) dla osób przyzwyczajonych do jakichś błyskotliwych posunięć ta bitwa jest pewnym rozczarowaniem. A od Cezara wymagamy oczywiście znacznie więcej (był przecież Cezarem ).
No właśnie tu jest ten problem niejasności kto zarządził ten atak, nie jest też dla mnie jasne co stało się z jazdą pompejańską stojącą na obu skrzydłach. No i w źródle nic nie ma o ataku na obóz, mamy dokładnie tak:
"Prawe skrzydło, jak podaliśmy, trzymali żołnierze X legionu. Choć nieliczni, to jednak dzięki męstwu ich wyczyny bojowe wywołały ogromne przerażenie u przeciwników, a że zaczęli gwałtownie wypierać nieprzyjaciół z ich pozycyj [tak w oryginale - przyp. mój], przeciwnicy postanowili na pomoc przesunąć na prawą stronę jeden z legionów, aby nasi nie zaszli ich z flanki. Zaledwie legion ten ruszył z miejsca, na lewe jego skrzydło natarła jazda Cezara i z tak nadzwyczajną dzielnością walczyła, że nie było warunków do tego, aby przeciwnicy mogli w szyku bojowym przybyć z pomocą."
Czyli bitwę rozstrzygnął X legion (tu zasługa Cezara, że ustawił go na skrzydle ale z drugiej strony była to pewna, jak rozumiem, tradycja) oraz jazda, która powstrzymała rezerwy mające wspomóc cofające się pompejańskie lewe skrzydło.

Ale Bell. Hisp. to nie jest jedyne źródło do tej bitwy.

2) w tym samym czasie na skrzydłach trwa walka lekkozbrojnych i konnicy tu zwyciężają cezarnianie i przechodzą do pościgu rozbitego przeciwnika, który ucieka w kierunku obozu (to jest spekulacja, ale wynika ona z logiki pozostałych wydarzeń);

Dywersyjny atak na obóz był stosowanym w świecie antycznym sposobem na rozprzężenie i demoralizację sił przeciwnika (zatem mógł to być właśnie ten błysk, czy nietypowy manewr wymyślony jeszcze w namiocie przed bitwą, ale to już kwestia spekulacji).

Wiem, wymienia je zresztą autor.
Cytuję Bell. Hisp. dla innych użytkowników, którzy nie mają do niej dostępu.
Natomiast nie odrzucam innych źródeł, przypominam tylko, że naoczny (najprawdopodobniej) uczestnik nic o ataku na obóz nie wspomina.

Tu nam właśnie brakuje jakichś szczegółów na temat co działo się na lewym skrzydle cezarian.

Oczywiście mamy tutaj decydująca rolę legionistów, pomocniczą jazdy a lekkozbrojnych nie widać w ogóle...

Jak najbardziej, ale to właśnie kwestia spekulacji, i to mi chodziło w dyskusji z gorfydem. Tzn. możliwości jest wiele, jedne mniej, inne bardziej prawdopodobne, ale o jakieś zdecydowane stwierdzenia trudno i nie można ich od autora wymagać.

No właśnie uczestnik. A teraz zadaj sobie pytanie: ile taki uczestnik mógł widzieć z perspektywy żołnierza stojącego w linii bojowej? Nie dziwi, zatem brak informacji o przebiegu walki wzdłuż całego frontu i koncentracja na jednym odcinku walki.

W rzymskiej sztuce wojennej w tym okresie jazda i lekkozbrojni stanowili siłę pomocniczą (to był standard).

A mi chodziło o fakt, że hipoteza o obniżce formy dowódczej Cezara też jest spekulacją, bo przekazy można zinterpretować inaczej. Dlatego po prostu nie zgadzam się z poglądem zaprezentowanym przez MNF, choć ten miał prawo do swojej opcji.

Ciągle zapominam, a miałem zapytać od razu. Sprawa 5 kohort jest jaśniejsza, można było po prostu użyć tych stojących w tylnych szeregach. Ale jak można było zabrać legion (zakładając, że wszystkie pierwotnie walczyły w pierwszej linii) z jednego skrzydła i przerzucić na drugie?

Niejasno się wyraziłem, nie chodziło mi o to, że w bitwie lekkozbrojni udziału nie brali, bo to oczywiście był standard, tylko to, że autor ich nie zauważa/wymienia.

Czy był naocznym świadkiem pewności na 100% nie mamy, jeśli był, czy stanie w linii wszystko tłumaczy? Przecież wątpliwości pozostają, pracy nie pisał na kolanie w czasie bitwy, widział to co widział ale nic potem nie słyszał, nic się nie dowiedział? Opisał walki X legionu, podał szczegóły, zauważył, że pompejanie przerzucają legion, że własna kawaleria go powstrzymuje, ale ataku na obóz już nie. Nie było takiego ataku lub nie interesowały go zbytnio walki jednostek nie będących legionami. To drugie jest bardziej prawdopodobne, biorąc pod uwagę całość jego tekstu ale wątpliwości zawsze jakieś zostają.

Niewiele mamy danych, trudno spekulować. Generalnie wygląda to jednak tak, ze Cezar, licząc na przewagę jakościową swoich legionów oraz kawalerii (może i lekkozbrojnych) przyjął bitwę na zasadach przeciwnika. I z tego co wiemy (bo sprawa rozstrzygnięć na skrzydłach jest niejasna) przynajmniej trochę się zawiódł, a przynajmniej przez jakiś czas sytuacja była niepewna. Historia z wybuchem paniki spowodowanej manewrem na skrzydło sugeruje sytuację przypadkową a nie "wypracowaną", choć oczywiście manewr ten coś wymusiło i nie był to przypadek 

No właśnie czy stały w jednej linii? 13 legionów to dość długa linia. Przypomnę, że armia konsularna to 4 jednostki wielkości legionu. A przewaga liczebna pozwalała zachować przynajmniej część legionów/kohort w odwodzie. Nawet Cezar pod Farsalos był w stanie wygospodarować 6 kohort z trzeciej linii (po jednej z legionu) i to pomimo dwukrotnej przewagi liczebnej przeciwnika.
Zdarzały się też bitwy kiedy legiony stały jeden za drugim np. bitwa Magona w Ligurii w 203 r. p.n.e. (tu liczba jednostek odpowiadających legionowi po stronie rzymskiej to 8). Te z drugiej linii stanowiły właśnie odwód.

Dla mnie sytuacja na skrzydłach (konnica i lekkozbrojni) jest jasna. Skoro Bogud dotarł do obozu, a jazda Cezara z prawego skrzydła była w stanie zaatakować siły Labienusa, oznacza to, że obie cezariańskie formacje pokonały swoich przeciwników (no chyba, że założymy, że ci ostatni stali i patrzyli jak wyrzynają ich towarzyszy z legionów).

To by było najbardziej oczywiste ale zawsze lepiej zapytać fachowca .

Na prawym skrzydle sytuacja jest jasna, tam zwyciężyła konnica Cezara i tam doszło do rozstrzygnięcia. Ale na lewym już tak nie do końca, tam Cezar też niewątpliwie odniósł zwycięstwo ale co było dalej to już raczej nie wiemy, stąd moja uwaga.

Co do Cezara. Ja mu nic nie zarzucam, bo po pierwsze nie czuję się kompetentny a po drugie zbyt mało jest tutaj konkretnych danych.

zainteresowani starożytnością mogą spodziewać się chyba kolejnej publikacji tego Autora