Drukowana wersja tematu

Kliknij tu, aby zobaczyć temat w orginalnym formacie

historycy.org _ Nowożytność ogólnie _ Mała Orda Nogajska

Napisany przez: rycymer 22/07/2008, 13:40

Zainspirowany wypowiedziami na ten temat w innych wątkach, postanowiłem przyjrzeć się bliżej temu nieco zapomnianemu zagadnieniu i podjąć się trudu właściwego uporządkowania ord nogajskich, gdyż, jak zdążyłem zauważyć, aż roi się w tej kwestii od różnorakich błędów. Idąc zatem od południowego zachodu na północ, a potem na wschód, leżą:

- Orda Dobrudzka (na południe od Dunaju)
- Orda Budziacka (między Dunajem a Dniestrem, czyli między Kilią a Akermanem), budząca największy postrach na południowo - wschodnich rubieżach Rzeczpospolitej), choć, wg Beauplana, licząca zaledwie od 80 do 90 wsi i mogąca wystawić 4 do 5 tys. jazdy
- Orda Białogrodzka (od Dniestru do Bohu)
- Orda Oczakowska (od Bohu po Dniepr, gdzie stykała się z koczowiskami Ordy Dżambojłuckiej (Jamboluckiej u Podhorodeckiego), zwanej też od jej głównej siedziby, Perekopu, Perekopską).

Te cztery ordy leżały już poza terytorium Chanatu Krymskiego, w granicach Imperium Osmańskiego.

Na północny wschód od Półwyspu Krymskiego, na Dnieprowym Lewobrzeżu, koczowała
- Orda Dżambojłucka (Jambolucka wg Podhorodeckiego), zwana Perekopską, zaś na północ od niej
- Orda Jedyczkulska (Jedykulska u Podhorodeckiego), w bliskim sąsiedztwie terytoriów zajmowanych przez Kozaków, nad Morzem Azowskim z kolei
- Orda Azowska

Tatarzy z Budziaka uznali zwierzchnictwo chana krymskiego dopiero w 1637 r., w przypadku zaś pozostałych ord sprawa była o tyle prostsza, że ich przywówdcami zostawali najczęściej przedstawiciele niezwykle rozbudowanej rodziny Gerejów lub wysocy rangą wojskowi czy też dygnitarze z Bakczysaraju (W. A. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, s. 66).

Należy tutaj jescze powiedzieć kilku słów o tym, jak doszło do sytuacji, w której ww. ordy znalazły się na nadczarnomorskich i naddnieprzańskich stepach. Otóż po podboju nadwołżańskich chanatów (Kazań w 1552 r. i Astrachań w 1556 r, po przejściu dotychczasowego stronnika Moskwy, Derwisza Alego, na stronę Krymu), Moskwa postanowiła położyć kres samodzielności Ordy Nogajskiej. Wykorzystała tutaj nieustanne walki wewnętrzne, jakie toczyli ze sobą prymitywni koczownicy, w których zresztą wybijali się nawzajem. Gdy chan nogajski Izmaił wezwał na pomoc wojska rosyjskie przeciw swym przeciwnikom, te ruszyły natychmiast do walki. Po kilku drobnych utarczkach z przeciwnikami Izmaiła, także jego oponenci uznali nad sobą zwierzchnictwo Moskwy. W 1555 r. Orda Nogajska straciła niezależność. Część Nogajów nie podporządkowała się jednak Moskwie, lecz przeniósłszy swe koczowiska między Don, Kubań i Manysz, dała początek Małej Ordzie Nogajskiej, która rychło uznała zwierzchnictwo chana krymskiego, Wielka zaś Orda Nogajska, koczująca na wschód od biegu dolnej Wołgi, podporządkowała się Moskwie (L. Podhorodecki, Chanat krymski i jego stosunki z Polską w XV - XVIII wieku, s. 105). Poza kontrolą tak Krymu, jak i Moskwy pozostowała jeszcze niewielka stosunkowo Orda Ałtyulska, mająca swe koczowiska nad rzeką Embą. Po rozpadzie Ordy Nogajskiej sporo Nogajów przekoczowało z terytorium Małej Ordy w stepy południowej Ukrainy i wybrzeża Morza Azowskiego, jednak należy w tym miejscu kategorycznie zaprzeczyć, jakoby to dopiero wówczas doszło do pierwszej fali ich osadnictwa w tych rejonach. Błędem jest również twierdzenie, iż do podziału Nogajów na poszczególne, znane choćby z późniejszych z nimi zmagań wojsk Rzeczpospolitej, ordy doszło dopiero w pierwszych latach XVII w. Ad rem jednak: gdy Sahib I Gerej opanował Chanat Astrachański (co miało miejsce jeszcze przed jego podbojem przez Moskwę), zapewnił sobie w ten sposób również zwierzchnictwo nad Ordą Nogajską. Walcząc z Nogajami, częściowo ich ujarzmił i skłonił do przesiedlenia się na nadczarnomorskie stepy aż po Dobrudżę i Budziak, już na terytorium Osmanów. W wyniku tejże wędrówki powstały bardzo prymitywne i rozbójnicze Ordy: Dobrudzka, Budziacka, Białogrodzka i Oczakowska nad Morzem Czarnym, Dżambojłucka na północ od Perekopu, Jedzyczkulska w kierunku północnym od niej, na Lewobrzeżu, sąsiadująca bezpośrednio z Kozaczyzną, a także Orda Azowska na nadazowskich stepach (L. Podhorodecki, Chanat krymski i jego stosunki z Polską w XV - XVIII wieku, s. 101, W. A. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, s. 65 - 66). Co sądzicie o takim podziale ord nogajskich? Czy jest wg Was do przyjęcia? Proszę skonfrontować tę moją skromną wypowiedź zwłaszcza ze słowami W. A. Serczyka i L. Podhorodeckiego, którzy nie dość, że się różnią między sobą m. in. w nazewnictwie poszczególnych ord, to jeszcze popełniają dość sporo, rzekłbym, osobliwych błędów, które wprowadzają do tematu mnóstwo niepotrzebnego zamieszania, niniejszy zaś wywód ma być, w opinii jego autora, próbą przezwyciężenia owych nieścisłości i dokonania ostatecznego uporządkowania problematyki ord nogajskich. Wszelkie opinie, również krytyczne, bardzo mile widziane, zapraszam więc wszystkich gorąco do dyskusji.

P. Borawski, Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986
P. Borawski, A. Dubiński, Tatarzy polscy. Dzieje, obrzędy, legendy, tradycje, Warszawa 1986
L. Podhorodecki, Tatarzy, Warszawa 1971
L. Podhorodecki, Chanat krymski i jego stosunki z Polską w XV - XVIII wieku, Warszawa 1987
W. A. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków 1984
D. Skorupa, Stosunki polsko - tatarskie 1595 - 1623, Warszawa 2004
Z. Wójcik, red., Eryka Lassoty i Wilhelma Beauplana opisy Ukrainy, Warszawa 1972

Napisany przez: bachmat66 2/08/2010, 16:59

czolem,
dzieki za link, i dopiero teraz (AD 2010) dotarlem do twego omowienia Ord nie-Krymskich na stepach czernomorsko-kaspijskich.
Spis czyta sie bardzo dobrze i jest przejrzysty, w sumie to zaciekawia mnie ujecie tych ord jako 'prymitywnych' -- czy oznaczaloby to ich poziom kultury materialnej czy struktur politycznych?
Tak sobie mysle ze ich 'prymitywizm' jesli chodzi o kulture materialna mogl sie wiazac z upadkiem tej odnogi Jedwabnego Szlaku w XV wieku, przeciez byli niejako 'pogrobowcami' ZLotej Ordy (sam progenitor Nogai byl potomkiem Czyngiza i de facto wladca zlotoordynskim) ktora prymitywna wcale nie byla, prawda?

Gwoli kwestii rozpadu i przesiedlen na step nadczarnomorski (dawny pontyjski jak kto woli) to chyba wielka role odegrali migrujacy z Syberii Kalmycy(Oriaci) ktorzy zepchneli Nogajcow w ramiona Moskwy, Osmanow i Krymu,a Moskaw zepchenla ich na poludnie, takze na stepy kubanskie etc.

Ciekawe czy byly prowadzone badania archeologiczne siedziby ordy Oczakowskiej czyli Perekopskiej w Perekopie w warstwie 'nogajskiej'.

W sumie to mam jakies publikacje rosyjskie na temat Tatarow po rozpadzie Zlotej Ordy, musze sie im przyjrzec blizej
tutaj jest spis kniaziow (z rosyjskiego) czyli begow nogajskich :
http://ru.wikipedia.org/wiki/Список_ногайских_биев
pare linkow
ksiazka Russia's Steppe Frontier http://books.google.com/books?id=ioOA0i2588cC&dq=Russia's+Steppe+Frontier&printsec=frontcover&source=bn&hl=en&ei=Q-hWTJL3HoP48Ab9pK2PBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CCsQ6AEwAw#v=onepage&q&f=false

blog o nogajacha (wieksozsc po turecku )- np historia Nogajcow na stepie przedkaukazkim (kubanskim) i polnocnym Kaukazie http://nogai.blogspot.com/2008/12/crimean-tatars-nogays-and-scottish.html


© Historycy.org - historia to nasza pasja (http://www.historycy.org)