Witaj GOŚCIU ( Zaloguj się | Rejestracja )
 
7 Strony « < 2 3 4 5 6 > »  
Reply to this topicStart new topicStart Poll

> Indoeuropeizacja - przyczyny
     
byk2009
 

VII ranga
*******
Grupa: Użytkownik
Postów: 2.472
Nr użytkownika: 53.819

Krzysztof Romanowski
Stopień akademicki: supremus
Zawód: stary dochtor
 
 
post 8/04/2013, 19:30 Quote Post

QUOTE(emigrant @ 3/04/2013, 12:50)
QUOTE(byk2009 @ 3/04/2013, 12:35)
No faktycznie, proszenie kolegi o konkretne żródła, a nie tytuły książek, można by nazwać „ryczeniem na puszczy”. No bo „kiedy brak wiedzy u przedmówcy w temacie …”.

Przepraszam, a jakie konkretnie źródła masz w tym wypadku na myśli?
*

W przypadku pozycji książkowych, podaje się:
1. Pełny tytuł
2. Autora/autorów
3. Rok wydania
4. Numery stron
Coś pominąłem? wink.gif
QUOTE(bachmat66 @ 3/04/2013, 18:18)
Napijmy sie wiec mleka ssiadlego z mleka konskiego, jak nasi przodkowie ze stepow smile.gif
*

OK, ale niech będzie ono lekko sfermentowane (z procentami) rolleyes.gif

Ten post był edytowany przez byk2009: 8/04/2013, 20:01
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #46

     
carantuhill
 

Bieskidnik
*********
Grupa: Moderatorzy
Postów: 8.499
Nr użytkownika: 12.703

WOJCIECH
Zawód: Galileusz
 
 
post 24/02/2020, 10:12 Quote Post

CODE
Szczep znaleziony w Szwecji może pochodzić od bakterii żyjących 5700 lat temu, które „pokonały” wczesnych europejskich farmerów i zostały rozniesione po całym kontynencie, by ostatecznie znaleźć się na dalekiej północy 2900 lat p.n.e. Kolejnym krokiem Rasmussena będą poszukiwania DNA Yersinia pestis w szczątkach osadników zamieszkujących Europę w okresie neolitu. Jeśli uda się potwierdzić jej obecność, tajemnica ich zniknięcia zostanie rozwiązana


https://twojahistoria.pl/2018/12/09/dzuma-s...siecy-lat-temu/

Spotkałem się z tym jeszcze w wielu artykułach, nawet chyba na tym forum. Na pewno w Brytanii i Skandynawii. A jak z resztą Europy? Czyżby nie koń ale dżuma otwarła wrota Praindoeuropejczykom?
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #47

     
Domen
 

X ranga
**********
Grupa: Użytkownik
Postów: 9.437
Nr użytkownika: 14.456

Tomenable
 
 
post 1/03/2020, 14:17 Quote Post

QUOTE(carantuhill @ 24/02/2020, 10:12)
A jak z resztą Europy? Czyżby nie koń ale dżuma otwarła wrota Praindoeuropejczykom?


To jest ciekawe, w Wielkiej Brytanii neolityczni rolnicy (Farmer), którzy budowali imponujące megality* zostali ok. 2500 lat p.n.e. prawie całkowicie wyparci i zastąpieni przez pasterzy (Beaker), których domostwa są ciężko uchwytne dla archeologów (czyli prowadzili na początku niezbyt osiadły tryb życia):

CODE
Brytyjscy Beaker byli pastoralistami, a jakiekolwiek ich domostwa są w ogóle trudne do znalezienia. To jeden z głównych problemów archeologów ich badających. (...) Ostatnio okazuje się, że nawet datowanie tej niewielkiej ilości znanych na chwilę obecną domniemanych domostw kultury Beaker, jest niepewne - i wobec tego nie można ich na 100% przypisać do tych czasów i do tej kultury. Obecnie znanych jest znacznie mniej stuprocentowo potwierdzonych domów Beaker, niż twierdzono jeszcze kilka lat temu.


*Nie tylko Stonehenge, ale też np. takie "proto-miasto" Skara Brae, zbudowane w tzw. "sercu neolitycznych Orkadów" przez ludzi genetycznie przypominających dzisiejszych Sardyńczyków oraz Hiszpanów, a nie mających wcale wiele wspólnego z dzisiejszymi Brytyjczykami i ich przodkami, pastoralistami Beaker:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Skara_Brae

=====

Wracając do wykazanej przez genetykę wymiany znacznej większości populacji Wysp Brytyjskich na początku epoki brązu:

Jednak od momentu inwazji (ok. 2500 p.n.e.) aż do późnej epoki brązu (ok. 1000 p.n.e.) był cały czas trend wzrostowy jeśli chodzi o przeciętną ilość domieszki od neolitycznych rolników brytyjskich wśród zbadanych próbek DNA. Pokazuje to linia trendu jeśli posortować próbki od najstarszej do najmłodszej:

Gdy w początkowym okresie po inwazji Beaker, zbadane próbki miały średnio 5% domieszki neolitycznej (wiele z nich miało 0%, a kilka miało duże ilości, np. jeden z Łuczników z Boscombe miał 40-50%, a drugi pochowany obok - jego kuzyn 3-ego stopnia - miał 0%) to pod koniec epoki brązu już średnio 15%:

user posted image

I teraz pytanie dlaczego przez ok. 1500 lat po inwazji Beaker, stale i stopniowo zwiększał się udział genów od ludności sprzed inwazji (Farmer)?

Czyżby gdzieś przetrwały refugia Farmerów, które później wtopiły się w ludność po-inwazyjną, zwiększając średni udział "Farmer DNA"?

confused1.gif

=====

^ Brytyjski archeolog tak skomentował te dane. Tłumaczenie Google:

CODE
Myślę, że z pewnością istniała nadal znacząca (choć zredukowana z poprzednich czasów) populacja neolitycznych rolników w Wielkiej Brytanii i Irlandii, kiedy przybyli Zlewki [Beaker]. Interesujący jest początkowy brak endogamii i preferencja mieszania się z innymi ludźmi Zlewkami, nawet jeśli byli oni w znacznej odległości od lokalnych rolników. Badanie w bawarskiej dolinie Lecha wykazało to samo. Wykazali nawet dowody przybrania, które jest sprytną metodą zdobywania głębokich więzi i sojuszy z innymi grupami i wglądu w nie bez faktycznego genetycznego mieszania się z nimi poprzez małżeństwa. Z jakiegoś powodu grupy Zlewek rezerwowały małżeństwo głównie na małżeństwa z innymi ludźmi Zlewek, nawet jeśli byli w pewnej odległości. Łączność i nawiązywanie kontaktów z własnymi ludźmi, bez względu na to, jak daleko to naprawdę miało znaczenie dla kultury Zlewki.

Wydaje mi się, że system Zlewek oznaczał, że w większości przypadków ziemia nie mogła przejść z rodzin potomnych i musiała wrócić do szerszego męskiego klanu, tj. Jeśli nie mieli synów, ziemia pary musiała przejść ich męscy wujowie, kuzyni, kuzyni 2 itd. Zasadniczo ziemia była niezbywalna od klanu. Znów uważam, że to (i wiele o społeczeństwie Zlewek) przypomina najwcześniejszy historyczny irlandzki system gaelicki. Tutaj, gdyby nie było syna, zostałby on podzielony (w malejących częściach względem tego, jak blisko byli kuzyni) do pierwszego, drugiego, trzeciego i czterech kuzynów znanych jako Gelfhine, Derbfhine, Iarfine i Indfine. Innymi słowy, krewni ze wspólnym dziadkiem, pradziadkiem, pradziadkiem i pradziadkiem. Cały jeden patrylinealny klan. Zasadniczo sprawiło to, że udziały w ziemi posiadane przez poszczególnych członków ziem klanowych były raczej płynne, ale także oznaczały, że ziemia klanu jako całość była niezbywalna od klanu. Córki miały tylko najbardziej ograniczone prawa do posiadania ziemi, a to było ograniczone do ich życia i nie można było przekazać ich inaczej niż w najrzadszych okolicznościach. Istnieją oczywiście wyjątki, jak wskazują irlandzkie przepisy, ale zasady są jasne w starym prawie irlandzkim, a córki wyjdą za mąż i staną się częścią rodziny kogoś innego. Co najważniejsze, w takim systemie małżeństwo nie miało nic wspólnego z zdobywaniem ziemi. Chodziło o sojusze i nawiązywanie kontaktów z krewnymi panny młodej. Innymi słowy, raczej polityczny niż związany z ziemią.

Jest to bardzo sprzeczne z prostymi społecznościami rolniczymi, w których mogły istnieć motywy do wymiany pann młodych z sąsiednią rodziną (która oczywiście może być również krewną). Jeśli sąsiad mógł ją nabyć od rodziny, która wyszła za „córkę”, to miał tę zaletę, że utrzymywał spójny blok ziemi. Sugeruje to, że ziemia nie była niezbywalna od szerszego męskiego klanu linii, a zamiast tego działała na zasadzie indywidualnej własności, która pozwalała ziemi przechodzić przez córkę do innego mężczyzny. Taki system teoretycznie mógłby pozwolić rodzinie poprzez szereg sprytnych małżeństw zbudować duży spójny blok ziem. Być może głównym człowiekiem był facet z największym blokiem ziemi w społecznościach rolników. Jednak sprawiło to, że byli bardzo wewnętrznie nastawieni, prawdopodobnie doprowadziłoby to do hodowli i pozbawiłoby siły militarnej klanu, który widziałby ich ziemie jako niezbywalne.

Te dwa systemy są wyraźnie niekompatybilne i być może dlatego ludzie Zlewki i neolityczni rolnicy miejscowego pochodzenia nie mieszali się zbytnio przez długi czas. Osobiście uważam, że populacja Zlewek była początkowo niewielką mniejszością, która żyła obok, ale z dala od rolników. Jest prawdopodobne, że system rolników, w którym brakowało działania w klanach o wspólnym interesie na ziemiach całego klanu, uczynił ich dużo słabszymi pod względem militarnym, ponieważ takie społeczeństwo byłoby bardzo rozdrobnione i pozbawione wspólnych interesów w dużej grupie, najprawdopodobniej w większości związane tylko aspektami religijnymi. Kiedy jedna rodzina poprzez szereg sprytnych małżeństw zdobyła duży blok ziemi, nie było większej grupy z takim samym zainteresowaniem w jej obronie. Takie społeczeństwo było opłacalne tylko wtedy, gdy było wspólnym systemem w całym kraju. Gdy tylko dodasz nowy element - nowych imigrantów ze społeczeństwem typu klanowego - miejscowe społeczeństwo typu rolniczego było niezwykle wrażliwe, ponieważ klany przybyszów zasadniczo miały wspólny interes jako jednostka wojskowa, a także społeczna.

Podejrzewam, że stopień konfliktu o ziemię był początkowo niski w erze Zlewek z powodu niskiej gęstości zaludnienia i mogli żyć obok siebie, ignorując nawzajem swoje struktury społeczne. Jednak klany Zlewek prawdopodobnie pobierały trybut i uczyniły rolników ich klientami składającymi im hołd. Przewaga demograficzna musiała mieć zastosowanie do ludzi Zlewek i ich bezpośrednich potomków nad grupami rolników, co stopniowo spowodowało, że znacznie przewyższyli liczebnością farmerów po pierwszych kilku stuleciach.


Do tego dochodzi jeszcze kwestia Yersinia pestis, którą przywlekli.

Nie wiadomo co najbardziej wytłukło tych rolników: zarazki, stopniowa konfiskata ziemi i zasobów przez "Zlewki" (Beaker), brak etnocentryzmu (jak opisał ten archeolog)?

Najwyraźniej Beaker się znacznie szybciej mnożyli od chwili inwazji.

Ten post był edytowany przez Domen: 1/03/2020, 14:18
 
User is offline  PMMini Profile Post #48

     
kmat
 

Podkarpacki Rabator
**********
Grupa: Użytkownik
Postów: 10.054
Nr użytkownika: 40.110

Stopień akademicki: mgr
 
 
post 1/03/2020, 15:48 Quote Post

Pytanie, czy ten wzrost neolitycznej przymieszki to nie są po prostu kolejne migracje z kontynentu. W końcu wątpliwe jest, aby Praceltami byli już dzwonowcy, tu można najwyżej domniemywać jakąś mętną wczesną italoceltyckość. Pytanie też o te postulowane refugia. Zastanawia, że nic takiego nie znaleziono. Wytłumaczyć to można chyba tylko w jeden sposób - tubylcom przydarzyło się to samo, co Wołochom po inwazji Słowian. Nawiali w góry i zmuszeni nowymi warunkami środowiskowymi stali się jeszcze bardziej pastoralni niż najeźdźcy. Da się w ogóle stwierdzić, czy ten wzrost neolitycznej przymieszki to tubylcy, czy też jakiś ogólny zachodnioeuropejski neolit?
 
User is offline  PMMini Profile Post #49

     
Domen
 

X ranga
**********
Grupa: Użytkownik
Postów: 9.437
Nr użytkownika: 14.456

Tomenable
 
 
post 1/03/2020, 16:31 Quote Post

QUOTE(kmat @ 1/03/2020, 15:48)
Pytanie, czy ten wzrost neolitycznej przymieszki to nie są po prostu kolejne migracje z kontynentu.


Już wcześniej rozmawialiśmy, że pod koniec epoki brązu jakieś Pola Popielnicowe (Urnfield) mogły migrować.

Ale czy wtedy nie powinien być wzrost bardziej "skokowy"? A tutaj jest raczej stopniowy trend wzrostowy.

CODE
Pytanie też o te postulowane refugia. Zastanawia, że nic takiego nie znaleziono.


Nie wiem czy faktycznie nie znaleziono, czy po prostu badano DNA tylko z grobów kulturowo "zlewkowych". smile.gif

Na logikę to na pewno osady kulturowo miejscowe musiały istnieć jeszcze jakiś czas po przybyciu KPdz.

Ten post był edytowany przez Domen: 1/03/2020, 16:34
 
User is offline  PMMini Profile Post #50

     
carantuhill
 

Bieskidnik
*********
Grupa: Moderatorzy
Postów: 8.499
Nr użytkownika: 12.703

WOJCIECH
Zawód: Galileusz
 
 
post 4/03/2020, 11:00 Quote Post

CODE
Czyżby gdzieś przetrwały refugia Farmerów, które później wtopiły się w ludność po-inwazyjną, zwiększając średni udział "Farmer DNA"?


Jedynym racjonalnym refugium byłaby Szkocja, gdzie ze względu na warunki przyrodnicze i tak przeszliby na hodowlę. Może to pamiątka po tym?
https://en.wikipedia.org/wiki/Tap_o%27_Noth

Ale czy odkryto ślady Yersinia pestis poza wyspami i Skandynawią?
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #51

     
Ferdas
 

VI ranga
******
Grupa: Użytkownik
Postów: 1.443
Nr użytkownika: 80.281

 
 
post 4/03/2020, 15:54 Quote Post

Udało mi się powiązać występowanie dominujących Y-DNA z grupami językowymi, okazało się, że generalnie jest zgodność, a narzucanie i asymilacja nie były zbyt częste. Oprócz tego kolejne haplogrupy są generalnie zgodne z sąsiadującymi rodzinami i makrorodzinami językowymi.

A - języki khoisan.
B - języki nilo-saharyjskie.
E - języki nigero-kongijskie + berberyjskie i egipskie (asymilacja językowa przez haplogrupę J).
D - języki andamańskie, ludność Tybetu i Japonii zasymilowana językowo.

CF - języki boreańskie.

C - języki dene-dajskie.
C1 - języki waskońskie (potem zasymilowały I1 ok. 5000 p.n.e., ostatecznie R1b DF27 ok. 2000 p.n.e.) i kaukaskie, w tym hattycki i hurro-urartyjski (potem zasymilowały J2).
C3 - języki dene-syberyjskie (w dużej mierze późniejsza turkizacja).
C2 - języki chińsko-tybetańskie i austroazjatyckie (późniejsza asymilacja dużych mas ludności grupy O).
C4 - języki australijskie.

F - języki nostratyczne.

G - języki kartweliańskie, tyrreńskie i prawdopodobnie inne pierwotne języki Europy.
H - języki drawidyjskie.
I1, I2b - języki staroeuropejskie, substrat języków germańskich.
I2a - języki staroeuropejskie w zachodniej i wschodniej Europie.
J1 - języki afroazjatyckie (dodatkowo zasymilowały Berberów i Egipcjan z dominującą grupą E3b i ludność R1b V88, twórców grupy czadyjskiej).
J2 - języki Anatolii i Kaukazu, przypuszczalnie zasymilowane częściowo przez kaukaskie (C1), częściowo przez stepowe języki indoeuropejskie i tureckie, duże stężenie wśród Ilirów i Awarów, brała też udział w romanizacji południowej Europy.
L - język elamicki.
M - języki papuaskie.

NOPQR - języki euroazjatyckie.

N - języki uralsko-jukagirskie, na wschodzie częściowo zasymilowane przez ałtajskie (jakucki).
O - języki makro-ałtajskie (koreański, japoński), większa część ludności wschodniej Azji uległa asymilacji językowej przez grupę C2.
Q - języki ałtajskie (pierwotna grupa, późniejsza asymilacja głównie grup R1a Z93, R1b, C3, J2, N3).
Q1 - języki eskimo-aleuskie.
Q3 - języki amerindiańskie, w późniejszym czasie silne zróżnicowanie.
R - języki indoeuropejskie:
R1a - języki satemowe:
R1a Z280 - języki bałtyckie, słowiańskie, dackie, trackie.
R1a M458 - języki słowiańskie.
R1a Z93 - języki indoirańskie, w późniejszym czasie w dużej mierze zasymilowane przez tureckie.
R1a Z284 i L664 - jeden z substratów języków germańskich.
R1b - języki kentumowe:
R1b L21 - języki celtyckie (wyspowe).
R1b DF27 - grupa iberyjska, zasymilowała się z językami waskońskimi (C1) i staroeuropejskimi (I2).
R1b S28 - języki celtyckie (kontynentalne).
R1b U106 - języki germańskie.
R1b Z2103 - grupa wschodnia, języki helleńskie, hetycki i tocharski.
R1b V88 - archaiczna grupa, która się wcześnie oddzieliła, zasymilowana z językami afroazjatyckimi, część ludności przeniosła się do środkowej Afryki, gdzie utworzyła grupę czadyjską.

T - język sumeryjski (haplogrupa bardzo rzadka, wysokie występowanie tylko w Mezopotamii i we wschodniej Afryce, możliwe powiązania sumeryjsko-egipskie).

Ten post był edytowany przez Ferdas: 5/03/2020, 14:02
 
User is offline  PMMini Profile Post #52

     
Alexander Malinowski 3
 

IX ranga
*********
Grupa: Użytkownik
Postów: 5.569
Nr użytkownika: 100.863

Alexander Malinowski
Zawód: Informatyk
 
 
post 4/03/2020, 15:59 Quote Post

QUOTE(Ferdas @ 4/03/2020, 15:54)
Udało mi się powiązać występowanie dominujących Y-DNA z grupami językowymi, okazało się, że generalnie jest zgodność, a narzucanie i asymilacja nie były zbyt częste. Oprócz tego kolejne haplogrupy są generalnie zgodne z sąsiadującymi rodzinami i makrorodzinami językowymi.

*



A co z R1b w Czadzie, wśród Żydów i Baszkirów? A Baskowie?
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #53

     
Ferdas
 

VI ranga
******
Grupa: Użytkownik
Postów: 1.443
Nr użytkownika: 80.281

 
 
post 4/03/2020, 16:23 Quote Post

Jest wyżej, wszystko wypisane.
 
User is offline  PMMini Profile Post #54

     
Lilla Weneda
 

VI ranga
******
Grupa: Użytkownik
Postów: 782
Nr użytkownika: 80.562

Marcin Wozniak
 
 
post 4/03/2020, 23:16 Quote Post

Tylko czekać aż wpadnie Kmat i za te R1a satem kijem będzie gonić.
 
User is offline  PMMini Profile Post #55

     
Alexander Malinowski 3
 

IX ranga
*********
Grupa: Użytkownik
Postów: 5.569
Nr użytkownika: 100.863

Alexander Malinowski
Zawód: Informatyk
 
 
post 4/03/2020, 23:25 Quote Post

QUOTE(Ferdas @ 4/03/2020, 16:23)
Jest wyżej, wszystko wypisane.
*



A co z Żydami i Baszkirami?

Poza tym, czy są serio dowody, że te plemiona w Czadzie mają inną podgrupę?
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #56

     
kmat
 

Podkarpacki Rabator
**********
Grupa: Użytkownik
Postów: 10.054
Nr użytkownika: 40.110

Stopień akademicki: mgr
 
 
post 5/03/2020, 4:52 Quote Post

QUOTE(Lilla Weneda @ 4/03/2020, 23:16)
Tylko czekać aż wpadnie Kmat i za te R1a satem kijem będzie gonić.
*


Nie mam nerwów, absurdalność posta mnie przerosła.
 
User is offline  PMMini Profile Post #57

     
Ferdas
 

VI ranga
******
Grupa: Użytkownik
Postów: 1.443
Nr użytkownika: 80.281

 
 
post 26/07/2020, 10:37 Quote Post

Co w tym absurdalnego? Rozchodzenie się grup etnicznych, w obrębie których wytwarzały się nowe mutacje jest, poza uzasadnionymi wyjątkami, zgodne z wytwarzaniem się grup językowych.

QUOTE
A co z Żydami i Baszkirami?


Przed Baszkirami mieszkali w ich miejscu indoeuropejscy kentumowi Tocharowie, jest to przypuszczalnie ludność tocharska, która uległa turkizacji w okolicach V wieku.

A Żydzi, to z której epoki historycznej? wink.gif Pomimo wielu zawirowań (migracja po całej Europie, judeizacja Chazarów itp.) dalej dominuje u nich typowe dla grupy afroazjatyckiej J.

Ten post był edytowany przez Ferdas: 26/07/2020, 10:50
 
User is offline  PMMini Profile Post #58

     
carantuhill
 

Bieskidnik
*********
Grupa: Moderatorzy
Postów: 8.499
Nr użytkownika: 12.703

WOJCIECH
Zawód: Galileusz
 
 
post 3/12/2020, 12:56 Quote Post

QUOTE(carantuhill @ 4/03/2020, 12:00)
CODE
Czyżby gdzieś przetrwały refugia Farmerów, które później wtopiły się w ludność po-inwazyjną, zwiększając średni udział "Farmer DNA"?


Jedynym racjonalnym refugium byłaby Szkocja, gdzie ze względu na warunki przyrodnicze i tak przeszliby na hodowlę. Może to pamiątka po tym?
https://en.wikipedia.org/wiki/Tap_o%27_Noth

Ale czy odkryto ślady Yersinia pestis poza wyspami i Skandynawią?
*



Ponawiam pytanie? Czy poza Brytanią i Skandynawią odkryto gdzieś ślady Yersinia pestis? Czy na samym kontynencie wyglądało to inaczej, a akurat na tych izolowanych terenach wyspy i półwyspu wybuchła epidemia?
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #59

     
NNNNNNNN
 

VI ranga
******
Grupa: Użytkownik
Postów: 1.232
Nr użytkownika: 103.348

Najstarszy R1a-M417 najblizszy Ugrofinom
Stopień akademicki: wg badania Saag2019
Zawód: 点击
 
 
post 3/12/2020, 14:44 Quote Post

QUOTE
Ale czy odkryto ślady Yersinia pestis poza wyspami i Skandynawią?


Idea o wyginieciu ludnosci neolitycznej Europy przez te dzume jest watpliwa. Wczesniej w ogole pisano o tym, ze Yersinia pestis na wschodzie Eurazji byla wspolwymierzalna w czasie z ta na zachodzie Eurazji, a teraz, zeby uzasadnic te wyginiecie neolitycznej ludnosci w Europie, poszczegolni badacze pisza o tym, ze dzuma na zachodzie Eurazji wystapila najwczesniej.

Ten post był edytowany przez NNNNNNNN: 3/12/2020, 22:32
 
User is offline  PMMini Profile Post #60

7 Strony « < 2 3 4 5 6 > »  
1 Użytkowników czyta ten temat (1 Gości i 0 Anonimowych użytkowników)
0 Zarejestrowanych:


Topic Options
Reply to this topicStart new topic

 

 
Copyright © 2003 - 2023 Historycy.org
historycy@historycy.org, tel: 12 346-54-06

Kolokacja serwera, łącza internetowe:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej