to jest dosyć słaby argument

Aby przełamać zaistniały impas, należy oczywiście powrócić do źródła i dokonać jego krytyki. Zobaczmy więc co na monecie jest, a nie co na niej powinno być. Chodzi o to, żeby wyróżnić cechy szczególne, określające w myśl ówczesnych reguł gatunek ptaka. W żadnym natomiast razie przedstawienie to nie musi być zbieżne z rzeczywistym wyglądem zwierzęcia. Wbrew temu co piszą niektórzy  autorzy, nie naśladowano bowiem natury, lecz obiegowe wzorce. W zależności od potrzeb i okoliczności były one adaptowane, a nawet gruntownie zmieniane, w wyniku czego powstawały niekiedy wyobrażenia zupełnie odmienne od pierwotnych. Gdy na przykład przedstawienie pawia trzeba było wpisać w koło, wówczas jego ogon skracano albo zawijano do przodu, w stronę głowy. Korpus ptaka  był wtedy na ogół  bardziej masywny lub wręcz zaokrąglony, a nogi z konieczności krótkie. Na monecie Bolesława Chrobrego ptak ma trzy cechy zwracające uwagę:

1/ trzy kreski na głowie interpretowane jako „koronka” lub wręcz korona albo symbol Trójcy Świętej,

2/ rozpostarty wachlarzowato ogon, z którego widać pięć piór,

3/ pięć punktów na korpusie ptaka.  

ad 1/. Jak już o tym była mowa, korona na głowie orła nie była znana ani w  starożytności, ani we wczesnym średniowieczu. Pojawia się tam dopiero ponad  dwieście lat później. Tak samo można datować zwyczaj umieszczania na głowie orła trzech piór. Domysł o symbolu Trójcy Świętej jest nierzeczowy z tego względu, iż w naszym przypadku wyraźnie widać trzy kreski a nie trzy kulki mające w dodatku tworzyć trójkąt. Pęk piór na głowie, przedstawiany często w postaci trzech lub czterech kresek, jest natomiast cechą pawia. Wyróżnia go ona niezależnie od czasu i miejsca powstania wyobrażenia. Przypadki braku tej ozdoby głowy są bardzo rzadkie.

ad 2/. Rozpostarty ogon cechuje tylko koguta lub pawia. W przypadku  pierwszego z tych ptaków końce piór opadają jednak na dół, tu zaś wznoszą się do góry. Wynika z tego, że mamy  do czynienia z pawiem. Jego ogon, co prawda, przybiera kształt wachlarza, gdy się patrzy nań na wprost a nie z profilu. Można się jednak domyślać, że autor wzorca postąpił w tym przypadku jak starożytni Egipcjanie, którzy rysując postacie zwrócone bokiem, oko przedstawiali frontalnie.  Problem ten mieli oczywiście i inni twórcy, gdy wyobrażali ptaka z profilu z podniesionym ogonem. Zaznaczali go wówczas m.in. za pomocą trzech lub czterech piór albo też półkolistego zarysu

ad 3/. Punkty na korpusie ptaków pojawiają się tylko sporadycznie. Widzimy je na monetach Sobiesława Sławnikowica, i to zarówno w przypadku ptaków określanych jako pelikan, gołąb lub orzeł. W blisko dwa stulecia później kropkami zdobiono ciało orła na denarach Władysława II Nie jest to więc cecha wyróżniająca . jakiegoś gatunku. Wydaje się, że chodziło po prostu o schematyczne, bardzo uproszczone przedstawienie piór.

W świetle powyższych wywodów nie ulega wątpliwości, że na monecie Bolesława Chrobrego nie wyobrażono ani orła, ani gołębia, które mają inne cechy rozpoznawcze. W rachubę może  wchodzić tylko kogut i paw

O wnioskach płynących z kształtu ogona była mowa już uprzednio. Wyobrażenie koguta nie jest dotychczas znane z monet  wczesnośredniowiecznych. Interpretacja taka pojawiła się co prawda w odniesieniu do monet duńskich z IX w i czeskich Brzetysława I. Bliższa analiza nie pozostawia jednak wątpliwości, że w rzeczywistości chodzi tu o pawie. Są one notowane również i na innych monetach europejskich. Do przykładów podanych przez Ryszarda Kiersnowskiego trzeba jeszcze dodać wyobrażenie na jednej z monet Bolesława II, księcia czeskiego

Znamierowski Alfred, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003.

"Nie mamy więc pewności, że był to ukoronowany orzeł, a nie paw, jak uważają niektórzy badacze. Fakt, że paw nie pojawił się nigdy w tej części Europy

to wyraz nieznajomości tematyki przez autora

Poza tym badacz ten podaje tylko jedną z hipotez - że, "że paw nie pojawił się nigdy w tej części Europy, ani w zdobnictwie, ani jako znak pieczętny czy później herbowy". I tylko tyle.

paw nie pojawił się

paw nie pojawił się nigdy w tej części Europy, ani w zdobnictwie, ani jako znak pieczętny czy później herbowy

Chociaż A. Znamierowski jest przede wszystkim heraldykiem i weksykologiem to można mu jednak zaufać.

Czyli, jak rozumiem, paw pojawiał się już w tej części Europy (raczej jego wizerunek)... Co w takim razie oznaczał? Jakie pozytywne cechy mu przypisywano? Czy coś o tym wiadomo z przekazów?

Symbolika pawia jest powszechnie znana. Był to atrybut Junony i z tego tytułu ptaka tego umieszczano na monetach cesarzowych, zwłaszcza na emisjach bitych dla ich uczczenia po śmierci. Dla wczesnych chrześcijan paw był symbolem raju, życia wiecznego, zmartwychwstania, wreszcie Chrystusa. Z tego powodu pojawia się wielokrotnie w zabytkach sztuki sakralnej z V i VI w., co najlepiej widać w Italii, a zwłaszcza w Rawennie. Później paw występuje już rzadziej, ale obecny jest zarówno w sztuce monumentalnej, na różnorodnych wytworach, jak też na kartach manuskryptów co najmniej do XII w. w całej niemal Europie Zachodniej i w Bizancjum. Widzimy go w różnych formach na sarkofagach, na mozaikach, w portalach i na drzwiach kościołów, na kapitelach kolumn, na ołtarzach, cyboriach, na naczyniach metalowych, w kształcie lampek oliwnych, na wyrobach z kości słoniowej (szkatułkach-relikwiarzach, grzebieniach), na tkaninach, wreszcie na metalowych zawieszkach i srebrnych paciorkach. Przedstawienia pawia pojawiają się jednak również na takich wytworach i w takich kontekstach, że ich świecka symbolika nie budzi wątpliwości. Przedstawienia te są obecne w otoczeniu władców, na przykład na mozaice podłogowej w sypialni Bazylego I w jego pałacu konstantynopolitańskim czy na ścianie pałacu Rogera II w Palermo, także na naczyniach metalowych ze scenami dworskimi, myśliwskimi lub historycznymi. Zwraca jednak uwagę, że podane przykłady tyczą sztuki orientalnej i pozostającej pod jej wpływem sztuki bizantyjskiej. Znane są dwa podstawowe ujęcia sylwetki pawia: en face i z profilu. Pierwsze jest rzadsze. Jest ono obecne już na monetach rzymskich, pojawia się też na przykład na mozaice z VI w. z San Vitale w Rawennie, na ołtarzu z XII w. w Wenecji, ale przede wszystkim na wytworach sztuki bizantyjskiej. Przedstawienie z profilu dzieli się z kolei na dwie odmiany: a/ z ogonem ułożonym poziomo lub opuszczonym oraz b/ wzniesionym do góry. To ostatnie, które nas tu szczególnie interesuje, występuje rzadziej. Nie trudno zauważyć, że jest ono typowe dla sztuki orientalnej, od czasu Sasanidów poczynając, zwłaszcza na srebrnych naczyniach metalowych. W Europie Zachodniej objawia się jeszcze w XII w. w Palermo, w pałacu króla Rogera II, zdobionym, jak wiadomo, przez artystów orientalnych. Obecne jest jednak również wcześniej, np. w Hiszpanii i w Niemczech, a w drobnej plastyce w Skandynawii, na Rusi, na Węgrzech czy w Czechach. O takichże wyobrażeniach na monetach czeskich była mowa już wyżej. Najbliższą wszakże, choć późną analogię do wyobrażenia z monety Chrobrego odnajdujemy na miniaturze Speculum humanae salvationis z Clarenbergu z ok. 1340-1360. Skąd przedstawienie pawia trafiło na monety polskie, nie wiadomo. Z tego co wyżej zostało powiedziane wynika jednak, że ma ono więcej wspólnego ze sztuką Wschodu oraz Europy leżącej na północ od Alp niż Italii i Bizancjum. Nie przesądza to oczywiście o pochodzeniu inspiracji, które bezpośrednio lub pośrednio mogły przyjść z Italii. W sferze mennictwa największe związki widać z monetami czeskimi, i to zarówno Przemyślidów, jak i Sławnikowiców. Jedynie w ich stemplach występują w tym czasie przedstawienia ptaków.