Witaj GOŚCIU ( Zaloguj się | Rejestracja )
 
3 Strony  1 2 3 > 
Reply to this topicStart new topicStart Poll

> Gardariki - lokalizacja i czas
     
kmat
 

Podkarpacki Rabator
**********
Grupa: Użytkownik
Postów: 10.081
Nr użytkownika: 40.110

Stopień akademicki: mgr
 
 
post 7/01/2009, 5:11 Quote Post

wojtek k.

QUOTE
W kwestii tej wypawiadali się wybitni znawcy tematu z najprzeróżniejszych krajów, którzy to poddali analizie język pieśni, wplecionych w Herwarasagę.


Wplecione pieśni były we wczesnym pranordyjskim?
Ja rozumiem, że brak źródeł, ale opieranie się na tekście stanowiącym jakiś dziwny miks legend o Gotach czarnomorskich (walki z Hunami) i jakiś Waregach (Gardariki) to jednak ryzykowna sprawa.
 
User is online!  PMMini Profile Post #1

     
wojtek k.
 

IX ranga
*********
Grupa: Moderatorzy
Postów: 6.666
Nr użytkownika: 47.450

wojciech kempa
 
 
post 7/01/2009, 8:10 Quote Post

QUOTE(kmat @ 7/01/2009, 5:11)
Ja rozumiem, że brak źródeł, ale opieranie się na tekście stanowiącym jakiś dziwny miks legend o Gotach czarnomorskich (walki z Hunami) i jakiś Waregach (Gardariki) to jednak ryzykowna sprawa.


W Herwararsadze nie ma słowa o Waregach...
Mam wrażenie, że ciągle brzmią Ci słowa Jarka, który pisł o Herwararsadze, Hausbók oraz Gutsace... A to są zupełnie różne rzeczy. Jedyny związek Herwararsagi z Hauksbók jest taki, że Haukr Erlendsson zamieścił w Hauksbók jej fragment. Po drugie nie ma tam nic o Gotach czarnomorskich!

Pozdrawiam
 
User is offline  PMMini Profile Post #2

     
kmat
 

Podkarpacki Rabator
**********
Grupa: Użytkownik
Postów: 10.081
Nr użytkownika: 40.110

Stopień akademicki: mgr
 
 
post 7/01/2009, 9:13 Quote Post

QUOTE
W Herwararsadze nie ma słowa o Waregach...


Nie, Gardariki nie ma z Waregami nic wspólnego, ni hu hu laugh.gif

QUOTE
Po drugie nie ma tam nic o Gotach czarnomorskich!


Mój błąd.

QUOTE
Mam wrażenie, że ciągle brzmią Ci słowa Jarka,


Ja mam właśnie wrażenie, że autorzy Herwararsagi popełnili dokładnie ten sam błąd co Jarek, zlały im się w jedno legendy o Gotach starożytnych i jakaś wczesnośredniowieczna penetracja gotlandzka w górę Dźwiny.
 
User is online!  PMMini Profile Post #3

     
wojtek k.
 

IX ranga
*********
Grupa: Moderatorzy
Postów: 6.666
Nr użytkownika: 47.450

wojciech kempa
 
 
post 7/01/2009, 10:43 Quote Post

QUOTE(kmat @ 7/01/2009, 9:13)
QUOTE
W Herwararsadze nie ma słowa o Waregach...


Nie, Gardariki nie ma z Waregami nic wspólnego, ni hu hu laugh.gif


Dokładnie tyle samo co Hiszpania z Wizygotami. Ale twierdzenie, iżby zawsze, ilekroć mowa jest o Hiszpanii, chodziło o Wizygotów, byłoby raczej nieporozumieniem. Nie prawdaż?

Z Herwararsagi dowiadujemy się, że Gardariki było krajem leżącym na wschód od Hreidgotalandu, przy czym nie graniczyło z nim bezpośrednio (przejściowo Gardariki podlegał Wendland, który to z kolei bezpośrednio graniczył z Hreidgotalandem), a także to, że Heidrek udawał się do Gardariki z Hreidgotalandu morzem.

Osobiście skłaniam się ku temu, że Gardariki leżało nad Dźwiną. Zgodnie z sugestiami Jana Rozwadowskiego, występują tam nazwy miejscowe germańskie o bardzo starej metryce - mianowicie rzeka Połota, prawy dopływ Dźwiny (u ujścia której leży Połock, dawnej występujący jako Poltesk, a pierwotna jego nazwa to zapewne Poltsk).

QUOTE(kmat @ 7/01/2009, 9:13)
QUOTE
Mam wrażenie, że ciągle brzmią Ci słowa Jarka,


Ja mam właśnie wrażenie, że autorzy Herwararsagi popełnili dokładnie ten sam błąd co Jarek, zlały im się w jedno legendy o Gotach starożytnych i jakaś wczesnośredniowieczna penetracja gotlandzka w górę Dźwiny.


A gdzie w Herwararsadze mowa jest o Gotach nad Dźwiną?

Nazwa Dźwiny nigdzie się w niej nie pojawia (to, co napisałem o Dźwinie powyżej, to jedynie moje przypuszczenia, przy czym rzecz nie dotyczy Gotów, ale Gardariki).

Pozdrawiam
 
User is offline  PMMini Profile Post #4

     
kmat
 

Podkarpacki Rabator
**********
Grupa: Użytkownik
Postów: 10.081
Nr użytkownika: 40.110

Stopień akademicki: mgr
 
 
post 7/01/2009, 11:21 Quote Post

QUOTE
Dokładnie tyle samo co Hiszpania z Wizygotami. Ale twierdzenie, iżby zawsze, ilekroć mowa jest o Hiszpanii, chodziło o Wizygotów, byłoby raczej nieporozumieniem. Nie prawdaż?


Jak rozumiem ilość wzmianek o Gardariki w kontekście innym niż wareska Ruś Nowogrodzka jest porównywalna do ilości wzmianek o Hiszpani w kontekście innym niż wizygocki rolleyes.gif Podejrzewam, że nie będzie problemów z bezspornymi przykładami..

QUOTE
A gdzie w Herwararsadze mowa jest o Gotach nad Dźwiną?


Akurat w Gutasadze. Ale o tym dalej.

QUOTE
Z Herwararsagi dowiadujemy się, że Gardariki było krajem leżącym na wschód od Hreidgotalandu, przy czym nie graniczyło z nim bezpośrednio (przejściowo Gardariki podlegał Wendland, który to z kolei bezpośrednio graniczył z Hreidgotalandem), a także to, że Heidrek udawał się do Gardariki z Hreidgotalandu morzem.


I teraz pytanie co to był ten herwararsagowy Hreidgotaland. Możliwości są trzy:
1) Państwo Gotów/Gepidów nad Wisłą.
2) Jakąś efemeryczną gotlandzkopochodną strukturę polityczną współczesną Gardariki. Zapewne to co opisała Gutasaga.
3) Zlany w zawodnej pamięci ludowej miks jednego z drugim.

Wnioski:
Ad1) Oznacza to, że saga miesza różne epoki skoro uważa Gepidów i nowogrodzkich Waregów za wspólczesnych. Jako źródłem można się nią w tym wypadku podetrzeć.
Ad2) Saga nie jest żadnym źródłem do historii Gotów/Gepidów.
Ad3)Jak w ad1)

QUOTE
Osobiście skłaniam się ku temu, że Gardariki leżało nad Dźwiną. Zgodnie z sugestiami Jana Rozwadowskiego, występują tam nazwy miejscowe germańskie o bardzo starej metryce - mianowicie rzeka Połota, prawy dopływ Dźwiny (u ujścia której leży Połock, dawnej występujący jako Poltesk, a pierwotna jego nazwa to zapewne Poltsk).


Jedyne Gardariki jakie znamy leżało nad Ilmeniem. Nazwy germańskie nad Dźwiną tłumaczy Gutasaga (swoją drogą, czyżby to była enigmatyczna Artanija ze źródeł arabskich confused1.gif ). Choć z tą Połotą.. Wyrazy takie jak płoć czy płotka sugerują obecność tego rdzenia i w słowiańskim.
 
User is online!  PMMini Profile Post #5

     
wojtek k.
 

IX ranga
*********
Grupa: Moderatorzy
Postów: 6.666
Nr użytkownika: 47.450

wojciech kempa
 
 
post 7/01/2009, 11:48 Quote Post

QUOTE(kmat @ 7/01/2009, 11:21)
I teraz pytanie co to był ten herwararsagowy Hreidgotaland. Możliwości są trzy:
1) Państwo Gotów/Gepidów nad Wisłą.
2) Jakąś efemeryczną gotlandzkopochodną strukturę polityczną współczesną Gardariki. Zapewne to co opisała Gutasaga.
3) Zlany w zawodnej pamięci ludowej miks jednego z drugim.

Wnioski:
Ad1) Oznacza to, że saga miesza różne epoki skoro uważa Gepidów i nowogrodzkich Waregów za wspólczesnych. Jako źródłem można się nią w tym wypadku podetrzeć.
Ad2) Saga nie jest żadnym źródłem do historii Gotów/Gepidów.
Ad3)Jak w ad1)


W Herwararsadze nigdzie nie ma wzmianki o Waregach, nie ma też żadnych odniesień do czasów współczesnych Waregom bądź też do treści przekazanych w Gutsadze, nie ma tam też nic o Gotlandii, więc wszystkie wnioski należy uznać za niemerytoryczne.

QUOTE(kmat @ 7/01/2009, 11:21)
QUOTE
Dokładnie tyle samo co Hiszpania z Wizygotami. Ale twierdzenie, iżby zawsze, ilekroć mowa jest o Hiszpanii, chodziło o Wizygotów, byłoby raczej nieporozumieniem. Nie prawdaż?


Jak rozumiem ilość wzmianek o Gardariki w kontekście innym niż wareska Ruś Nowogrodzka jest porównywalna do ilości wzmianek o Hiszpani w kontekście innym niż wizygocki rolleyes.gif


I jaki stąd płynie wniosek?

Gdybyśmy dysponowali taką ilością źródeł dotyczącym dorzecza Dźwiny i okolic Nowogrodu Wielkiego w IV wieku naszej ery, co źródeł dotyczących Hiszpanii w wiekach XIII - XX, argument byłby mocny. Ale tak nie jest. Herwararsaga jest tu dla nas jedynym źródłem. Natomiast nie trzeba być wybitnym językoznawcą, żeby zauważyć, że Gardariki nie ma etymologii słowiańskiej. Świadczy to na korzyść tezy, że była ona w użyciu jeszcze przed przybyciem na te tereny Słowian.

A argument z płocią (płotką) - niezbyt trafiony, jeśli weźmiemy pod uwagę, że akurat tutaj mamy do czynienia z germanizmem czystej wody (niemieckie - die Plötze)

Pozdrawiam
 
User is offline  PMMini Profile Post #6

     
marlon
 

IX ranga
*********
Grupa: Użytkownik
Postów: 7.912
Nr użytkownika: 16.079

Stopień akademicki: BANITA
 
 
post 7/01/2009, 20:03 Quote Post

QUOTE
enigmatyczna Artanija ze źródeł arabskich


nie da się wykluczyć choć trudno wykazać


QUOTE
Gardariki nie ma etymologii słowiańskiej. Świadczy to na korzyść tezy, że była ona w użyciu jeszcze przed przybyciem na te tereny Słowian


w jaki sposób niby świadczy ??? Otóż w żaden sposób nie świadczy Pochodzenie jakiejkolwiek nazwy z jakiegokolwiek języka nie świadczy o czasie jej powstania samo w sobie Treść nazwy świadczy natomiast że pochodzi ona ze średniowiecza XI-XII wiek W IV wieku nie było tam żadnych grodów (tzn koło późniejszego Nowogrodu) tylko chatki Wepsów i ich pobratymców Czy Gardariki ma etymologię wepsyjską?? Całą ta pseudo-historyczna zabawa z sagami nie ma większego sensu. Tak samo możemy dyskutować czy prawdą jest porwanie Heleny Trojańskiej, istnienie Aiai wyspy Circe i wyprawa po "złote runo"
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #7

     
jarr
 

VI ranga
******
Grupa: Użytkownik
Postów: 1.050
Nr użytkownika: 42.458

Zawód: BANITA
 
 
post 7/01/2009, 22:25 Quote Post

QUOTE
Natomiast nie trzeba być wybitnym językoznawcą, żeby zauważyć, że Gardariki nie ma etymologii słowiańskiej.

Chyba jednak trzeba być językoznawcą, żeby na ten temat mówić.
Czysto słowiański rdzeń "gard" z grecką końcówką świadczy, że Słowianie coś tu jednak mieszali.
QUOTE
A argument z płocią (płotką) - niezbyt trafiony, jeśli weźmiemy pod uwagę, że akurat tutaj mamy do czynienia z germanizmem czystej wody (niemieckie - die Plötze)

A nie jest przypadkiem odwrotnie - nazwy wodne z pl- (płynąć, płukać, pluć, pleść) są dobrze zadomowione w językach słowiańskich. Podobnie jak płoty.
 
User is offline  PMMini Profile Post #8

     
wojtek k.
 

IX ranga
*********
Grupa: Moderatorzy
Postów: 6.666
Nr użytkownika: 47.450

wojciech kempa
 
 
post 8/01/2009, 8:59 Quote Post

QUOTE(marlon @ 7/01/2009, 20:03)
W IV wieku nie było tam żadnych grodów (tzn koło późniejszego Nowogrodu) tylko chatki Wepsów i ich pobratymców Czy Gardariki ma etymologię wepsyjską??


A skąd wiesz, jaka ludność mieszkała tam przed okresem wędrówek ludów? A Gardar to popularne imię skandynawskie. Nazwę Gardar nosi też kraina geograficzna w południowej Grenlandii. O ile się też nie mylę, to gard znaczy po szwedzku dom. Wywodzenie więc nazwy gardariki od słowa gród, która to występowała u Słowian lokalnie (pod wpływem oddziaływań języków germańskich?), jest próbą naciągania rzeczywistości.

Na temat jarrowego wywodu o tym, iż mamy tu do czynienia z połączeniem słowiańskiego określenia grodu z grecką [sic!] końcówką (w odniesieniu do nazwy geograficznej w północnej Rosji!), nawet nie zamierzam się wypowiadać.

Mam tu apel do Vapnataka, aby przybliżył nam kultury archeologiczne, które występowały w okolicach Połocka i Nowogrodu Wielkiego w pierwszych pięciu wiekach naszej ery.

QUOTE(marlon @ 7/01/2009, 20:03)
Całą ta pseudo-historyczna zabawa z sagami nie ma większego sensu. Tak samo możemy dyskutować czy prawdą jest porwanie Heleny Trojańskiej, istnienie Aiai wyspy Circe i wyprawa po "złote runo"


W takim razie odrzuć też Jordanesa, gdyż geneza jego dzieła jest dokładnie taka sama - Kasjodor stworzył dzieło w oparciu o pieśni gockie, które to dzieło Jordanes następnie streścił. Tak więc dzieło Jordanesa jest niczym innym jak streszczeniem czegoś na kształt sagi. Jeśli więc odrzucasz sagę jako źródło, to tym bardziej winieneś odrzucić jej streszczenie.

Pozdrawiam
 
User is offline  PMMini Profile Post #9

     
Vapnatak
 

Od Greutungów i Terwingów zrodzony z Haliurunnae
*********
Grupa: Użytkownik
Postów: 8.441
Nr użytkownika: 26.201

 
 
post 8/01/2009, 9:47 Quote Post

QUOTE(wojtek k. @ 8/01/2009, 9:59)
Mam tu apel do Vapnataka,  aby przybliżył nam kultury archeologiczne, które występowały w okolicach Połocka i Nowogrodu Wielkiego w pierwszych pięciu wiekach naszej ery.

Wojtku, przepraszam, że zapytam: a sam nie łaska? Przecież to Wy macie problem z umiejscowieniem odpowiedniej ludności na terenie dzisiejszej Litwy, Białorusi, zachodniej Rosji i Ukrainy. smile.gif Przecież jest odpowiednia literatura, co najważniejsze, łatwo dostępna.

A co do waszych wywodów na temat nazwy Gardariki: Władysław Duczko w książce Viking Rus. Studies on the Presence of Scandinavians in Eastern Europe znanej pod polskim tytułem Ruś Wikingów (2006) wypowiedział się jednoznacznie: "Ziemia ta była najpewniej początkowo nazywana przez Skandynawów (w domyśle Szwedów) Gardar. Znacznie później, już po zakończeniu okresu wikińskiego (800 - 1150 r.), nazwa tą objęto większe terytorium i przekształcono ją na słowo "Gardariki", opisujące cały obszar dawnego państwa ruskiego", s. 55.

QUOTE
O ile się też nie mylę, to gard znaczy po szwedzku dom

Sprawdziłem. Nie ma takiego słowa w j. szwedzkim jak "gard". Dom po szwedzku to hus, byggnad lub hem.

vapnatak
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #10

     
wojtek k.
 

IX ranga
*********
Grupa: Moderatorzy
Postów: 6.666
Nr użytkownika: 47.450

wojciech kempa
 
 
post 8/01/2009, 10:28 Quote Post

QUOTE(Vapnatak @ 8/01/2009, 9:47)
QUOTE(wojtek k. @ 8/01/2009, 9:59)
Mam tu apel do Vapnataka,  aby przybliżył nam kultury archeologiczne, które występowały w okolicach Połocka i Nowogrodu Wielkiego w pierwszych pięciu wiekach naszej ery.

Wojtku, przepraszam, że zapytam: a sam nie łaska? Przecież to Wy macie problem z umiejscowieniem odpowiedniej ludności na terenie dzisiejszej Litwy, Białorusi, zachodniej Rosji i Ukrainy. smile.gif Przecież jest odpowiednia literatura, co najważniejsze, łatwo dostępna.


Myślałem, że niniejsze forum służyć ma wspólnemu odkrywaniu kart z przeszłości. Temu wszak służą wszelkie sympozja i seminaria naukowe. Taki też jest cel istnienia forum (przynajmniej jak to tak, może naiwnie, postrzegam). Nikt z nas nie jest omnibusem, który byłby w stanie zgłębić wszelką dostępną wiedzę, a łącząc siły jesteśmy w stanie dokonać więcej. Ty, z tego co wiem, jesteś studentm ostatniego roku archeologii, stąd zwróciłem się do Ciebie. Sądziłem, że chętnie się włączysz, ale jeśli nie chcesz, to Twoja sprawa.

QUOTE(Vapnatak @ 8/01/2009, 9:47)
A co do waszych wywodów na temat nazwy Gardariki: Władysław Duczko w książce Viking Rus. Studies on the Presence of Scandinavians in Eastern Europe znanej pod polskim tytułem Ruś Wikingów (2006) wypowiedział się jednoznacznie: "Ziemia ta była najpewniej początkowo nazywana przez Skandynawów (w domyśle Szwedów) Gardar. Znacznie później, już po zakończeniu okresu wikińskiego (800 - 1150 r.), nazwa tą objęto większe terytorium i przekształcono ją na słowo "Gardariki", opisujące cały obszar dawnego państwa ruskiego", s. 55.


Jak mogłeś zauważyć, dokładnie tak samo ja się wypowiadam w tej kwestii. Ale to, że takie jest moje zdanie, i że podobne jest zdanie Władysława Duczko, o niczym jeszcze nie świadczy. Uważam, że winniśmy szukać dalej, by upewnić się, że to ja mam rację, albo by móc moje stanowisko obalić.

QUOTE(Vapnatak @ 8/01/2009, 9:47)
QUOTE
O ile się też nie mylę, to gard znaczy po szwedzku dom

Sprawdziłem. Nie ma takiego słowa w j. szwedzkim jak "gard". Dom po szwedzku to hus, byggnad lub hem.


Miałem na myśli dom w znaczeniu dworu (czyli okazałego domu). Też sprawdziłem i znalazłem, więc się nie myliłem.

Pozdrawiam
 
User is offline  PMMini Profile Post #11

     
Vapnatak
 

Od Greutungów i Terwingów zrodzony z Haliurunnae
*********
Grupa: Użytkownik
Postów: 8.441
Nr użytkownika: 26.201

 
 
post 8/01/2009, 10:52 Quote Post

QUOTE(wojtek k. @ 8/01/2009, 11:28)
Myślałem, że niniejsze forum służyć ma wspólnemu odkrywaniu kart z przeszłości. Temu wszak służą wszelkie sympozja i seminaria naukowe. Taki też jest cel istnienia forum (przynajmniej jak to tak, może naiwnie, postrzegam). Nikt z nas nie jest omnibusem, który byłby w stanie zgłębić wszelką dostępną wiedzę, a łącząc siły jesteśmy w stanie dokonać więcej.

Tak, a ja myślałem, że na forum każdy przedstawia swoje fakty, swoje spostrzeżenia i odkrycia. Później dzieli się nimi z kolegami z forum i to jest "wspólne odkrywanie kart z przeszłości". Jak zresztą sam powiedziałeś, nikt z nas nie jest omnibusem - nawet ja! laugh.gif laugh.gif laugh.gif (żart).

QUOTE
Ty, z tego co wiem, jesteś studentm ostatniego roku archeologii, stąd zwróciłem się do Ciebie.

Nie jestem studentem ostatniego roku archeologii.

vapnatak
 
User is offline  PMMini ProfileEmail Poster Post #12

     
jarr
 

VI ranga
******
Grupa: Użytkownik
Postów: 1.050
Nr użytkownika: 42.458

Zawód: BANITA
 
 
post 8/01/2009, 10:53 Quote Post

QUOTE
Osobiście skłaniam się ku temu, że Gardariki leżało nad Dźwiną. Zgodnie z sugestiami Jana Rozwadowskiego, występują tam nazwy miejscowe germańskie o bardzo starej metryce - mianowicie rzeka Połota,

Dlaczego rzeka Połota ma mieć etymologię germańską? Jest to raczej malo prawdopodobne wobec obfitości tego typu słów z tego samego kręgu znaczeniowego w słowiańszczyźnie.
QUOTE
Miałem na myśli dom w znaczeniu dworu (czyli okazałego domu). Też sprawdziłem i znalazłem, więc się nie myliłem.

A nie przyszło Ci do głowy, że jeżeli jakieś slowo w danym języku występuje w jednej tylko postaci i wariancie znaczeniowym, natomiast w innym ma szereg derywatów, to jest duże prawdopodobieństwo iż w danym języku jest ono zapożyczeniem?
QUOTE
Wywodzenie więc nazwy gardariki od słowa gród, która to występowała u Słowian lokalnie (pod wpływem oddziaływań języków germańskich?),

Gród ma znaczenia lokalne? Występuje pod wpływem języków germańskich?
Poproszę o źródło tych śmiesznych twierdzeń.
 
User is offline  PMMini Profile Post #13

     
wojtek k.
 

IX ranga
*********
Grupa: Moderatorzy
Postów: 6.666
Nr użytkownika: 47.450

wojciech kempa
 
 
post 8/01/2009, 13:43 Quote Post

QUOTE(Vapnatak @ 8/01/2009, 10:52)
Nie jestem studentem ostatniego roku archeologii.


W takim razie przepraszam. Często wypowiadasz się na temat archeologii. W rubryce obok wpisałeś, że jesteś studentem, a gdzieś tam jeszcze pisałeś o swojej pracy magisterskiej. Najwyraźniej dokonałem nadinterpretacji przekazu źródłowego wink.gif

Tak więc moja hipoteza została obalona rolleyes.gif

Pozdrawiam
 
User is offline  PMMini Profile Post #14

     
kmat
 

Podkarpacki Rabator
**********
Grupa: Użytkownik
Postów: 10.081
Nr użytkownika: 40.110

Stopień akademicki: mgr
 
 
post 8/01/2009, 14:22 Quote Post

Gardariki to nie jest po nordyjsku królestwo grodów/dworów?

jarr

QUOTE
Czysto słowiański rdzeń "gard" z grecką końcówką świadczy, że Słowianie coś tu jednak mieszali.


Rdzeń jest równie słowiański co germański i bałtyjski. Skąd wytrzasnąłeś tą grecką końcówkę?

marlon

QUOTE
Tak samo możemy dyskutować czy prawdą jest porwanie Heleny Trojańskiej, istnienie Aiai wyspy Circe i wyprawa po "złote runo"


Zapomniałeś o niezwykle ważnym źródle dla relacji huńsko-burgundzkich jakim jest "Złoto Renu" Wagnera..
 
User is online!  PMMini Profile Post #15

3 Strony  1 2 3 > 
1 Użytkowników czyta ten temat (1 Gości i 0 Anonimowych użytkowników)
0 Zarejestrowanych:


Topic Options
Reply to this topicStart new topic

 

 
Copyright © 2003 - 2023 Historycy.org
historycy@historycy.org, tel: 12 346-54-06

Kolokacja serwera, łącza internetowe:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej