Drukowana wersja tematu

Kliknij tu, aby zobaczyć temat w orginalnym formacie

historycy.org _ XIX wiek ogólnie _ Ustroje polityczne XIX wieku.

Napisany przez: Madnessr 3/12/2007, 14:24

Piszę referat na temat ustrojów politycznych w XIX wieku. Postanowiłem opisać pokrótce na przykładach państw wszystkie ich ówczesne formy.

Monarchie:
- konstytucyjna - Anglia.
- despotyczną - Rosja.
- dualistyczną - Austro - Węgry.

Republiki:
- USA.
- Francji.

Czy coś ominąłem? Nie mogę znaleźć żadnej syntezy tego tematu. Dlatego korzystam z serii Ossolineum 'Historie Krajów i Narodów'.

Wiecie może, jakie formy monarchii miały inne państwa w XIX wieku?

Napisany przez: gen. Daniello 29/01/2008, 21:25

PAŃSTWO NOWOŻYTNE

Państwo, które wyłoniło się najwcześniej, bo na przełomie XVII i XVIII w. w Anglii, w końcu XVIII w. we Francji i Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, a następnie w XIX w. w innych państwach Europy kontynentalnej, określane jest często terminem państwa kapitalistycznego lub państwa burżuazyjnego. Określenie to oparto na kryteriach społecznych (państwo służące interesom ówczesnej klasy panującej – burżuazji) i gospodarczych (państwo, w którym panowały stosunki gospodarcze kapitalistyczne) dla odróżnienia od państwa socjalistycznego.
Tymczasem udział w życiu gospodarczym wg nowych, kapitalistycznych zasad, brało nie tylko mieszczaństwo ale także znaczna część feudałów, a zwłaszcza aktywna była średnia szlachta.
Różnicowanie ekonomiczne w grupie feudałów, jak i mieszczaństwa rozpoczęło się wraz z rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej (szczególny rozwój tej gospodarki zaznaczył się w XVI w.). Z obydwu grup wyłoniła się nowa warstwa dysponująca kapitałem i decydująca o kierunkach rozwoju gospodarczego. Tak jak nie była to cała dawna grupa feudałów, tak i nie weszło w skład nowej warstwy dysponującej kapitałem całe mieszczaństwo, ponieważ znaczna część mieszczan uległa pauperyzacji. Przez długi też czas feudałowie byli wyłącznymi posiadaczami praw politycznych. Mieszczaństwo dopiero wówczas gdy zwiększyło stan swego posiadania, rozpoczęło ekspansję w sferze praw politycznych. Okres walki mieszczaństwa o realizację demokracji burżuazyjnej przypadł na XIX w., szczególnie na drugą jego połowę, a w wielu państwach w XIX w. walka ta nie zakończyła się jeszcze sukcesem.
Sposób przeprowadzenia uwłaszczenia chłopów w państwach Europy środkowo-wschodniej (w tym w Prusach i Austrii) przez indemizację (odszkodowania za zniesienie powinności feudalnych w postaci przekazania panu części ziemi użytkowanej przez chłopa) doprowadził do powstania dużych gospodarstw obszarniczych. Dawne folwarki przybrały postać tzw. obszarów dworskich, które były najmniejszymi jednostkami podziału administracyjno-terytorialnego państwa. Panowie na terenie obszaru dworskiego sprawowali władzę państwową, często z mocy prawa sprawowali osobiście funkcję wójta lub zlecali te czynności powołanym przez siebie urzędnikom. Do ich uprawnień należała, oprócz władzy administracyjnej władza policyjno-sądowa, czyli sądzenie drobnych spraw cywilnych i wykroczeń.
Obszary dworskie zostały zniesione dopiero po I wojnie światowej. Stąd w okresie od 1848/50 do 1918/19 Prusy i Austrię określa się mianem monarchii burżuazyjno-obszarniczej, ponieważ obok burżuazji, która uzyskała prawa polityczne, poważny udział w sprawowaniu władzy państwowej mieli obszarnicy.
Dla nowego typu państwa przyjmuje się także określenie państwo konstytucyjne w oparciu o kryterium formalnoprawne, czyli konstytucję. W pojęciu tym mieści się zarówno państwo burżuazyjne, jak i socjalistyczne, ale z kolei Wielka Brytania jest państwem, które w znaczeniu formalnym konstytucji nie posiada. W znaczeniu zaś materialnym na konstytucję brytyjską składają się akty prawne wywodzące się z okresu feudalizmu (Wielka Karta Wolności, Petycja o prawo). Z drugiej strony prawa zasadnicze obowiązujące we Francji w okresie monarchii absolutnej to także szczególny rodzaj konstytucji. Zdać sobie należy także sprawę, że dla poznania ustroju określonego państwa nie wystarczy ograniczyć się do znajomości tekstu obowiązującej w nim konstytucji. Znać trzeba przede wszystkim praktykę konstytucyjną, a ta bardzo często odbiegała od treści jaką pragnęli nadać konstytucji jej twórcy. Jaskrawym przejawem odejścia od treści konstytucji były państwa faszystowskie.
Zważywszy na niedostatki stosowanych powszechnie kryteriów, autorzy zdecydowali się przyjąć dla państwa, które wyłoniło się z feudalizmu, określenie państwo nowożytne. Określenie czasy nowożytne stosowane jest przez historyków dla okresu, w którym pojawiły się podstawowe mechanizmy i cechy charakterystyczne dla społeczności i państw, których trwanie obserwujemy do chwili obecnej. Historia państwa i prawa jest częścią nauk historycznych, w której w większym stopniu niż w historii politycznej, dostrzega się ciągłość procesu i tradycji.
W rezultacie pojęcie państwo nowożytne obejmuje wszelkie formy państwowe, jakie pojawiły się od przełomu XVIII i XIX w. do drugiej wojny światowej.
Geneza państwa nowożytnego sięga czasów monarchii absolutnej, w której pojawiły się nowe zjawiska:
• rozwinięto zasadę suwerenności tak w stosunkach zewnętrznych, jak i wewnętrznych;
• wprowadzono pojęcie państwa jako osoby prawnej w kategoriach publicznoprawnych;
• zreorganizowano i rozbudowano instytucje centralne państwa;
• poddano reorganizacji zarząd lokalny w oparciu o zasadę centralizmu i biurokratyzmu;
• państwo podjęło prowadzenie działalności gospodarczej;
• zainicjowano prace kodyfikacyjne i unifikacyjne w dziedzinie prawa.
Aktywność i nowe inicjatywy państwa z największą wyrazistością wystąpiły we Francji, gdzie monarchia absolutna osiągnęła klasyczną postać, na której wzorowały się następnie inne państwa.
Państwo nowożytne powstało w wyniku naturalnego rozwoju, jakim była presja i walka polityczna nowych grup społecznych z monarchią o udział we władzy (Anglia) albo w wyniku walki rewolucyjnej (Francja). Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku u podłoża walki leżały przemiany społeczno-gospodarcze, dopiero później powstało państwo kapitalistyczne.
Inną drogą powstało państwo socjalistyczne, mianowicie w wyniku naruszenia ogólnej prawidłowości w rozwoju państwa: w pierwszej kolejności powstało państwo, które posługując się przymusem stworzyło nowe stosunki społeczno-ekonomiczne. Teoretyczne konstrukcje twórców państwa socjalistycznego, które zostały narzucone w rzeczywistości, uczyniły podstawy tego państwa sztucznymi, a w konsekwencji nietrwałymi.
Podstawowe zasady działania państwa i jego organów w dobie nowożytnej ustalała najczęściej konstytucja. Współczesne określenie konstytucja używane jest:
• w znaczeniu faktycznym – oznacza wówczas ustrój bez względu na to, czy w tym celu wydany został specjalny akt prawny;
• w znaczeniu formalnym – oznacza ustawę zasadniczą, podstawowe źródło prawa konstytucyjnego, państwowego, które reguluje podstawy życia gospodarczego, społecznego i politycznego państwa.
Konstytucja w znaczeniu formalnym swym rodowodem sięga czasów rewolucji burżuazyjnej, kiedy to domagano się uchwalenia ustawy zasadniczej z następujących powodów:
• szerzącego się światopoglądu prawniczego;
• idei oświeceniowych, w myśl których konstytucja miała być zespołem rozumnych reguł rządzenia państwem;
• przyjęto pogląd, że prawo winno służyć całemu społeczeństwu;
• zgodnie z koncepcją umowy społecznej konstytucja stanowić miała odnowienie takiej umowy w formie spisanej;
• konstytucja miała mieć znaczenie propagandowe, być zespołem zasad leżących u podłoża nowego ładu społecznego.
Konstytucja mogła być uchwalona przez organ przedstawicielski lub nadana przez monarchę (oktrojowana). Wyjątkiem pod tym względem była Anglia, w której poza okresem republiki, nie było nigdy konstytucji pisanej. W drodze praktyki ukształtowały się tam zasady ustrojowe, które dostosowały instytucje feudalne do potrzeb nowego państwa. Stąd w odniesieniu do Anglii mówi się o konstytucji w znaczeniu materialnym. Ustrój Wielkiej Brytanii reguluje szereg aktów prawnych, które powstały na przestrzeni długiego okresu czasu oraz instytucje ukształtowane drogą praktyki.
Głównymi cechami państwa kapitalistycznego, które wykształciło się w XVIII i XIX w., było powstanie nowej grupy społecznej – burżuazji, która przejęła władzę i sprawowała ją sama lub w kompromisie z arystokracją w okresowo nawet z robotnikami. Nowe rządy przyjęły formę demokracji, w której przede wszystkim wykształciło się pojęcie praw podmiotowych jednostki. Dawny poddany był od tej pory obywatelem, który mógł bronić swych praw także wobec organów państwa.
Państwo kapitalistyczne przyjmowało postać monarchii konstytucyjnej (ta przeważała do I wojny światowej) lub parlamentarnej, w której monarcha nie ponosił odpowiedzialności konstytucyjnej (prawnej) za naruszenie prawa, ani politycznej (parlamentarnej) za prowadzoną politykę. Odpowiedzialność tą przerzucono na ministrów poprzez wymóg kontrasygnaty (przykładem jest Anglia). Mogło też państwo kapitalistyczne przyjąć formę republiki prezydenckiej lub parlamentarnej (republiki dominowały po I wojnie światowej). Stojący na czele republiki prezydenci objęci zostali odpowiedzialnością konstytucyjną, ale podobnie jak monarchowie nie ponosili odpowiedzialności politycznej.
Demokracja przyjęła formę demokracji pośredniej, w której naród sprawuje władzę poprzez przedstawicieli (zasada reprezentacji narodowej). Pozostawiono tylko fragmenty demokracji bezpośredniej (plebiscyt, referendum). Wybór członków do organu przedstawicielskiego był najważniejszą funkcją obywateli. Przez długi czas toczyła się walka o nadanie demokracji charakteru rzeczywistego, o powszechne prawa wyborcze. Powszechność prawa wyborczego była obwarowana różnorodnymi ograniczeniami (cenzusami), takimi jak: majątkowy, wieku, domicylu (faktycznego zamieszkania), płci, wykształcenia, rasy. Ograniczenia te stopniowo były eliminowane. Prawa wyborcze oparte mogły być o następujące zasady: powszechność, równość, bezpośredniość, tajność, proporcjonalność. W systemach wyborczych państw przyjmowano bądź wszystkie, bądź cztery z tych zasad, stąd mówimy o cztero lub pięcioprzymiotnikowych wyborach. System wyborów czteroprzymiotnikowych rozpowszechnił się dopiero po I wojnie światowej.
W XIX w. parlamenty znajdowały się na pierwszym miejscu w strukturze organów państwa, były ucieleśnieniem zasady suwerenności narodu, symbolem zwycięstwa nowych grup społecznych nad systemem feudalnym. Do podniesienia znaczenia parlamentów przyczynił się w II połowie XIX w. pozytywizm prawniczy, który podkreślał rolę prawa stanowionego w państwie. Prawo to tworzyły parlamenty.
W XX stuleciu (po I wojnie światowej) rozpoczęła się praktyka przekazywania organom władzy wykonawczej pełnomocnictw do wydawania aktów prawnych. Proces ten przyczynił się do wzmocnienia pozycji władzy wykonawczej kosztem parlamentu.
W konstrukcji organu przedstawicielskiego wykorzystywano najczęściej wzorzec angielski. Struktura parlamentu mogła być dwuizbowa lub jednoizbowa. W parlamencie dwuizbowym izba wyższa mogła mieć skład arystokratyczny (członkowie dziedziczni lub mianowani), federalny (w skład wchodzili przedstawiciele państw członkowskich) lub reprezentacyjny – tylko w tym przypadku izba ta, tak jak i niższa, miała charakter przedstawicielski. W XX w. w wielu państwach zniesiono izbę wyższą (nie nastąpiło to w państwach federalnych).
Państwo kapitalistyczne wprowadziło zmiany w konstrukcji władzy wykonawczej. Zarząd poszczególnych działów administracji państwowej powierzono organom jednoosobowym, ministrom, ponoszącym odpowiedzialność za działalność resortu. Oprócz tego powstał w wielu państwach organ kolegialny – rząd.
Daleko idące zmiany zaszły w administracji terytorialnej kraju. Wprowadzono samorząd terytorialny, czyli wybieralne organy administracji lokalnej, całkowicie niezależne od organów centralnych (tak było w W. Brytanii) lub pozostające pod kontrolą aparatu biurokratycznego. Oddzielono władzę sądowniczą od ustawodawczej i wykonawczej oraz wprowadzono gwarancje niezawisłości sędziowskiej w postaci nieusuwalności i immunitetu sędziowskiego.
Pierwszy okres w historii państwa kapitalistycznego od obalenia monarchii feudalnej do momentu poddania władzy kontroli organu przedstawicielskiego (odpowiedzialność parlamentarna) oraz rozpoczęcia walki o rozszerzenie praw wyborczych, trwał w Anglii do końca XVIII w., w innych państwach (z wyjątkiem Rosji) do I wojny światowej. Okres ten łączył się z kapitalizmem wolnokonkurencyjnym i jego ideologią – doktryną liberalizmu gospodarczego i politycznego. W okresie tym istotną cezurą był 1814 r., który kończył pierwszą fazę rozwoju państwa kapitalistycznego.
W II połowie XIX w., kiedy zaczęły powszechnie powstawać partie polityczne, rządy demokratyczne przybrały faktycznie postać demokracji partyjnej, bowiem rząd zaczęto tworzyć z członków partii, która uzyskała większość w parlamencie. Akty ciała ustawodawczego odzwierciedlały odtąd na tyle jego własne decyzje, na ile decyzje te podejmował elektorat i partie polityczne sprawujące władzę.
Liberalna koncepcja państwa krytykowana była m.in. przez zwolenników idei socjalistycznej, którzy wysuwali hasła równości gospodarczej i sprawiedliwości społecznej. Wolną konkurencję zastąpić miała zbiorowa gospodarka społeczna oparta na uspołecznionych środkach produkcji. W takim ujęciu celem, dla którego istnieje państwo, nie jest już dobro jednostek, lecz społeczeństwo jako całość.
Podstawowymi dla państwa kapitalistycznego były następujące zasady:
• konstytucji jako gwarancji praworządności (organizacja i funkcjonowanie organów państwa znajduje oparcie w konstytucji);
• suwerenności narodu (suwerenem w państwie jest naród, z czego wynika, że ustawy są podstawowym źródłem prawa);
• podziału władz;
• prawa i wolności obywateli są zagwarantowane w konstytucji.
Zasady te stworzyły doktryny Oświecenia, a realizowano i udoskonalano je przez cały XIX i XX wiek.
W końcu XIX w. państwa kapitalistyczne zaczęły odchodzić od założeń liberalizmu gospodarczego i przyjmować założenia interwencjonizmu. Pojawiły się wówczas tendencje zmierzające do wzmocnienia władzy wykonawczej kosztem organu przedstawicielskiego, szczególnie widoczne w dwudziestoleciu międzywojennym.
Reakcyjnym odejściem od liberalizmu był w końcu lat dwudziestych XX w. system faszystowski z teorią państwa totalnego (Włochy, Niemcy, Hiszpania, Portugalia). Nastąpiło wówczas odrzucenie zasady suwerenności narodu, podziału władz i prawa jednostki. Ograniczono rolę parlamentu a prawa i wolności obywatelskie podporządkowano dobru nadrzędnemu – interesowi państwa. Najbardziej wynaturzoną formą stały się europejskie ustroje faszystowskie.
Rewolucja październikowa 1917 r. w Rosji zrodziła jeszcze inny typ państwa – totalitarne państwo dyktatorskie z nieograniczonymi totalnymi uprawnieniami władzy centralnej.
W innych państwach po I wojnie światowej zrodziła się koncepcja państwa dobrobytu, która przy zachowaniu demokratycznych założeń państwa liberalnego, po to aby złagodzić niebezpieczne dla państwa napięcia społeczne, zakładała interwencję państwa w sferę gospodarki.
Pod względem struktury można mówić o państwach jednolitych (unitarnych) i złożonych. Te ostatnie przybierały formę konfederacji lub federacji. Unie (personalne lub realne), jakie istniały w okresie feudalizmu, w państwie nowożytnym należały do rzadkości.
Konfederacja stanowiła luźne połączenie równorzędnych i suwerennych państw dla realizacji określonych celów. Konfederacja trwała określony czas (potrzebny dla realizacji celu) albo z upływem czasu przeradzała się w państwo związkowe.
Federacja, w przeciwieństwie do związku państw, stanowiła państwo związkowe. Państwa wchodzące w jej skład rezygnowały w części swej suwerenności i przekazały ją na rzecz państwa związkowego. Linię demarkacyjną między uprawnieniami organów własnych państwa wchodzącego w skład federacji, wyznaczała konstytucja.


© Historycy.org - historia to nasza pasja (http://www.historycy.org)