W 1831 r., w nadbrzeżnym piasku na wyspie Lewis znaleziono 78 bierek (...). W latach 1855-1856 w ruinach miasta Bambrakathul odkopano 37 bierek z kości słoniowej, toczonych, białych i czarnych, datowanych na XI w., wykonanych w stylu arabskim (obecnie w zbiorach Muzeum Brytyjskiego) W drugiej połowie XIX w. odkryto ciekawe znaleziska szachowe (pojedyncze figury z IX-XII w.) na terenie Anglii i Szkocji, Francji, Niemiec i Włoch (na przykład na wyspie Groix u wybrzeży Bretanii w kurhanie-groble [sic, przez L] wikinga odnaleziono figury szachowe z IX w.).
W miejscowości Chatenois w Wogezach (Francja) w 1906 r. wykopano 4 figury typu arabskiego z IX-X w. (w tym skoczek o formie abstrakcyjnej, lecz z zaznaczeniem rysów twarzy jeźdzca, co stanowi przejście do style europejskiego, figuralnego). Podobna figura skoczka, lecz wykonana z górskiego kryształu, znaleziona została w 1922 r. we francuskich Pirenejach, datonowana na XII-XIII w. (wyrob zapewne francusko-hiszpanski)
W końcu XIX w. w Kijowie odkopano kilka figur szachowych typu arabskiego z XI-XII w. W dolinie Fergany (Uzbekistan) odkryto figurę "Ptaka Ruh" z kości słoniowej z VI-VIII w., równoznaczną z wieżą (W szachach na Wschodzie - figura wyobrażająca pojazd wojenny zastąpiona przez ptaka Ruh towarzyszącego armii) W Afrosiabie, dawnym grodzisku Samarkandy natrafiono na najstarszą figurę skoczka ("konia") z kości słoniowej, datowaną na VIII w. (z okresu Sasanidów*)
Liczne wykopaliska szachowe z obszaru Azji Środkowej, pomostu wiodącego szachy w stronę ziem europejskich, są zasługą wielu ekspedycji badawczych archeologów radzieckich w latach 50-60 naszego [tj. XX] stulecia.
O tak: we wspomnianym Afrosiabie w 1958 r. odkopany został koń szachowy ze szkła z XI-XII w., w Kum-Kurhanie i w Munczuak-tepe - figury ceramiczne z XIV-XV w. oraz kościane z VIII-IX w. typu abstrakcyjnego, w 1972 sensacyjne znalezisko w Dalwerzin-tep dwóch figur: "słonia" i "byka zebu" z kości słoniowej, z tzw. wielkich szachów, datowane na II wiek(!), a więc najstarsze znane figury szachowe. [wszystkie wspomniane stanowiska arch. leżą w Uzbekistanie]
Ciekawe wykopaliska szachowe pochodzą z terenu Tadżykistanu : ponad 20 figur z kości słoniowej z VI-VIII w. (w starej twierdzy Hułbuk) typu abstrakcyjnego, arabskiego. W dwudziestu miejsach na ziemiach dawnej Rusi oraz obszarach przyległych radzieccy archeologowie odkopali ponad 250 szachowych figur, przyczyniając sie tym do uściślenia wiedzy o rozwoju szachów wśród narodów Słowiańszczyzny i Litwy.
W Moskwie, na terenie Zariadia, w sąsiedztwie Kremla, znaleziono dziesiątki figur szachowych z XIV-XVII w. z drzewa i kości, rzeźbionych i toczonych. W Kijowie - 9 figur z kości z XII-XIII w. typu arabskiego. W Białej Wieży (Ukraina, prawy brzeg Donu), na miejscu dawnej twierdzy Sarkel - 18 figur z kości słoniowej z XI w., a zwłaszcza cenne znalezisko gońca ("słonia") w postaci figuralnej, wskazującej na lokalne przeobrażenie tej figury z abstrakcyjnej formy arabskiej.
W Grodnie (wykopaliska na Górze Zamkowej, rozpoczęte jeszcze przez polskich archeologów w 1932 r.) natrafiono w 1949 r. na figurę "ładji" - wieży - z XII w. w kształcie łódki na podstawie, wykonanej z jasnego kamienia. Podobną figurę, z kości, odkryto takze w 1954 r. w Wołkowysku, gdzie znaleziono również najstarszą, z przełomu XI-XII w., ruską bierkę personifikowaną - piona w kształcie żołnierza, z kości. W Łukomli k. Połocka w 1966 r. znaleziono figurę hetmana z XII w., rzeźbioną w kości, przedstawiającą postać ludzką (wplywy wschodnie w pozie ciała), zas w Brześciu, w 1973 r. - figurę kościaną króla (?) z XII-XIII w., tym razem w postaci wojownika, w stylu wschodnim.
Najliczniejsze wykopaliska staroruskie pochodza z terenu Nowogrodu Wlk. gdzie w ciągu dwunastu lat znaleziono 67 figur z 40 kompletów, datowanych na lata w przedziale XII-XV w., nieomal wszystkie o formach abstrakcyjnych (tylko jeden "koń" figuralny). Na dawnych ziemiach litewskich - w Trokach i Nowogródku - w latach 60-70 XX w. znaleziono kilkanaście figur typu arabskiego z XII-XIV w., w tym niezmiernie ciekawą figurę wieży (ładji) ze skrzydłami (żagla? Ptaka Ruh?). W Mangaziei, handlowej stolicy Syberii Północnej w XVII w., w latach 1968-69 wydobyto 74 figury z kości i drewna, przeważnie toczone, abstrakcyjne, w staroruskim stylu, a także drewniane szachownice z XVII w., co stanowi unikalne znalezisko archeologiczne.
W Polsce nie mamy zbyt wielu szachowych wykopalisk. Pojedyncze bierki z X i XIII w. znalezione w Gdańsku, Szczecinie, Kołobrzegu i na wyspie Wolin, przypisywane grze szachowej, mogą w rzeczywistości należeć do gier tablicowych innego typu (są to bądź krążki, bądż wydłużone bierki: piony? gońce?). Znalezione przed I wojną światową w Krakowie, wydobyta z gruzu wywiezionego prawdopodobnie z Wawelu, romańska figura wojownika, rzeźbiona w kości słoniowej, datowana na XII w., mogła stanowić szachową figurę (podobna do "wiezy" z kompletu z wyspy Lewis). Przechowywana w Muzeum Archeologicznym w Krakowie, została zrabowana przez hitlerowców w czasie ostatniej wojny, co uniemożliwiło dokonanie dalszych badań nad genezą i funkcją tego znaleziska.
W 1962 r. ekipa archeologów dokonała rewelacyjnego odkrycia w Sandomierzu nieomal pełnego kompletu szachów
(brak tylko 4 pionów) "piastowskich" z XII w. - wyrobu lokalnego - o bierkach typu arabskiego, rzucając tym samym nowe swiatło na dzieje gry szachowej na naszych ziemiach i plasując to niezmiernie cenne znalezisko w czołówce światowych odkryć archeologicznych z zakresu szachów.

Jedno z najwspanialszych znalezisk szachowych - 78 bierek (figury personifikowane, piony w kształcie graniastosłupów) odkopanych w 1831 r. z  ławicy piasku u wybrzeża wyspy Uig na wyspie Lewis w grupie Hebrydów.
Miejsca wyrobu oraz daty powstania tych szachów dokładnie nie ustalono. Wyrzeźbione zostały z kości morsa, zapewne w XII w. i najprawdopodobniej pochodzą z Islandii (choć są również domniemania, że ich pochodzenie jest brytyjskie lub szkockie). Znaleziono 8 królów, 8 królowych(tj. hetmanów), 16 biskupów (tj. gońców), 15 rycerzy (tj. skoczków), 12 wież (w postaci stojących rycerzy) oraz 19 pionów. Poszczególne bierki różnią się między sobą wygląðem, zdobieniem i wielkością (nie ma dwu identycznych). W zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie znajduje się 67 bierek, zaś 11 - w Szkockim Muzeum Narodowym w Edynburgu.
Szachy z wyspy Lewis były wielokrotnie brane za wzór do odtwarzania w kompletach pamiątkowych i artystycznych oraz w figurach ukazywanych w scenach teatralnych i filmowych (np. w ekranizacji sztuki T.S. Eliota "Mord w katedrze", w angielskim filmie sensacyjnym "Damski gang" i in.)