Gdyby w prowincji utrzymały się stacjonujące jednostki, a władza nadal byłaby scentralizowana we wszystkich czterech regionach administracyjnych, ludność celtycko-rzymska mogłaby rozwijać się dalej, w niewiadomym (z obecnej perspektywy) kierunku.

Tyle że te legiony rzymskie były cesarstwu potrzebne gdzie indziej niż na dalekiej Brytanii ponieważ ważniejsze regiony były zagrożone najazdami barbarzyńców.

Nie chcę skłamać, dlatego zapytam się w kwestii formalnej... Czy to nie było tak, że legiony zostały wycofane z wyspy w czasie którejś z kolei awantury z uzurpatorami, a Honoriusz potem po prostu nie chciał ich wysłać z powrotem? Nie jestem pewien, czy nie mylę tego z jakąś wcześniejszą sytuacją, ale chodzi mi tu o ustalenie, czy ewakuacja legionów była działaniem celowym i planowaniem, czy też kaprysem chwili?

Nie chcę skłamać, dlatego zapytam się w kwestii formalnej... Czy to nie było tak, że legiony zostały wycofane z wyspy w czasie którejś z kolei awantury z uzurpatorami, a Honoriusz potem po prostu nie chciał ich wysłać z powrotem? Nie jestem pewien, czy nie mylę tego z jakąś wcześniejszą sytuacją, ale chodzi mi tu o ustalenie, czy ewakuacja legionów była działaniem celowym i planowaniem, czy też kaprysem chwili?

Do całej dyskusji o enklawach rzymskich można by dodać kolejny wątek- kiedy ludność "terenów okupowanych" przez barbarzyńców ostatecznie przestała się czuć rzymianami?

Albo jeszcze inaczej- kiedy sam Rzym zorientował się, że nie ma już szans na wyrzucenie barbarzyńców z dawnych terenów i dał sobie spokój?

Bynajmniej. Ale wielkie procesy długiego trwania nie mogą być odwracane przez polityczną dyspozycję lokalnego kacyka, a czasem nawet przez wielkich władców. Więc jeśli od III wieku mieliśmy przez 200 lat kruszenie się podstaw systemu niewolniczego i podstawy ideologicznej, upadek pieniądza, latyfundyzację, kolonat, osłabienie handlu, wzrost pozycji i asertywności elit prowincjonalnych, początki emancypacji biskupa Rzymu, upadek armii i jej barbaryzację w końcu zalew barbarzyńców przerywających wszystkie faktyczne więzy które już i tak były cieniutkie itp. itd. to to jest prawdziwy przewrót w pojęciach i stosunkach społecznych, którego nie unieważnią żadne działania lokalnego watażki jakim był Syagriusz, ich nawet nie unieważniły ambicje cesarza z Konstantynopola.

Oczywiście historia nie ma żadnego jedynie słusznego kierunku jak chcieliby marksiści, ma jednak ciągi przyczynowo-skutkowe. To znaczy to co każdy z nas zna z indywidualnego życia: odpowiednio długa i konsekwentna seria wyborów i faktów z przeszłości ogranicza gamę wyborów i faktów jakie mogą dokonać się w przyszłości.

.A Bizancjum to swoją drogą nigdy nie uznało barbarzyńców jako władców zachodu,dla nich byli tylko tymczasowymi okupanami,a cesarz Konstantynopola nadal panował nad całym "orbis romanum",czyli też i nad zachodnimi prowincjami.

Obawiam się poważnie, że to tylko pobożne życzenia. Jest bowiem tak, że złożone procesy nie tylko nie majā jedynego słusznego kierunku, one w ogóle nie majā żadnego kierunku. To tylko my z perspektywy prxyszłości nadajemy procesom kierunek. Los Bizancjum pokazuje coś wręcz odmiennego niż sugerujesz, to mianowicie, że Cesarstwo Zachodnie nie upadło na skutek rozpadu wewnętrznego, ale to rozpad wewnętrzny był skutkiem upadku. Dla nas widzów procesu dziejowego faktycznie wyglāda wszystko tak jakby z biegiem czasu zmniejszała się ilość alternatyw i pewne przyczny prowadziły do zafiksowanych skutków. Ale to czyste złudzenie, spowodowane tym, że zaistnienie jakiejś wersji wyklucza inne. I tych innych nie mamy szans poznać. A jest całkim możliwe, że zasadniczo to one były bardziej prawdopodobne.