|
|
Fundacje i ekonomia klasztorów, Prawa i przywileje ekonomiczne
|
|
|
|
Bawię się w pisanie takiej małej gierki strategiczno-ekonomicznej w realiach Średniowiecza. Jak Średniowiecze to nie może zabraknąć klasztorów, ale tu mały problem, a w zasadzie kilka:
Fundacje na początku w Polsce przeprowadzali tylko książęta/królowie, dopiero później pojawiły się fundacje prywatne. Wynikało to z prawa czy raczej z tego, że nikt poza władcą nie dysponował odpowiednimi funduszami na to? Czy fundacja prywatna wymagała zgody władcy?
Jakie były powinności klasztoru wobec fundatora? Sądząc z przyznawanych immunitetów normalnie klasztor musiałby składać daniny, dostarczać wojska na wojnę, prowadzić stróżę i inne powinności. Do tego oczywiście dochodzi immunitet sądowy i wpływy z wyroków. W przypadku fundacji władcy wchodziła sprawa prawa książęcego, ale jak z fundacją prywatną?
Czy zwolnienia dotyczyły całości włości klasztornych czy przeważnie każda włość była wymieniana osobno w dyplomie?
Czy fundacje oznaczały lenno czy raczej własność alodialną?
Następna sprawa to mianowanie opatów i ich finanse. I kiedy pojawili się opaci komendatoryjni? Czy w Średniowieczu już funkcjonowało nadawanie probostw, opactw (jako źródeł dochodu) jako nagród dla osób świeckich?
|
|
|
|
|
|
|
|
QUOTE Jakie były powinności klasztoru wobec fundatora?
Najgłówniejszą powinnością były modlitwy za fundatora i jego rodzinę. Klasztory były zwolnione w zamian z obciążeń finansowych (immunitet skarbowy), natomiast powinność wojskowa duchowieństwa (również z prywatnych fundacji) występowała jedynie wobec najwyższego suwerena - księcia lub króla.
QUOTE Fundacje na początku w Polsce przeprowadzali tylko książęta/królowie, dopiero później pojawiły się fundacje prywatne. Wynikało to z prawa czy raczej z tego, że nikt poza władcą nie dysponował odpowiednimi funduszami na to?
Na początku możni nie posiadali ziemi na własność, stąd nie mogli jej nikomu oddawać.
QUOTE Czy fundacje oznaczały lenno czy raczej własność alodialną?
Raczej to drugie, choć nie wiem, w jakim stopniu można mówić o własności kościelnej jako własności alodialnej. W Kościele nie dziedziczyli konkretni księża, lecz instytucje (np. Tyniec należał do zakonu benedyktynów, jednak nie do ludzi konkretnie tam mieszkających, których można było przenieść do innego opactwa). Niemniej o losie tej ziemi nadal decydował władca świecki (mógł zmniejszyć uposażenie ziemskie zakonu, a nawet zakon tego uposażenia pozbawić).
QUOTE Czy w Średniowieczu już funkcjonowało nadawanie probostw, opactw (jako źródeł dochodu) jako nagród dla osób świeckich?
Mówiąc szczerze nie spotkałam się z takim przypadkiem.
QUOTE I kiedy pojawili się opaci komendatoryjni?
QUOTE Zygmunt III wprowadził t. zw. komendy i opatów komendataryjnych, oddawna znanych już w innych krajach Europy. Taki opat nie był obowiązany ani do profesyi zakonnej, ani do habitu, nie mógł wprawdzie używać prerogatyw, służących opatom zakonnym, jak mitry i pastorału, nie odbierał od biskupa benedykcyi, nie udzielał święceń mniejszych, ani karał zakonników, ale tylko zagarniał dochody z dóbr klasztornych dane mu przez króla jako wynagrodzenie za usługi oddane Rzplitej lub tylko królowi. Byli to więc raczej dożywotni administratorowie, nie zaś zakonnicy.
https://pl.wikisource.org/wiki/Encyklopedia...Opaci_i_opactwa
|
|
|
|
|
|
|
|
QUOTE(Wilczyca24823 @ 4/12/2019, 23:57) QUOTE Jakie były powinności klasztoru wobec fundatora? Najgłówniejszą powinnością były modlitwy za fundatora i jego rodzinę. Klasztory były zwolnione w zamian z obciążeń finansowych (immunitet skarbowy), natomiast powinność wojskowa duchowieństwa (również z prywatnych fundacji) występowała jedynie wobec najwyższego suwerena - księcia lub króla.
Ale jeśli te zwolnienia były potwierdzane to znaczy, że nie były automatyczne. I mogły być zwolnienia od danin częściowe. Np zwolnienie z narzzy czy poradlnego, a już płacone podymne. No i kwestia ważnego komunikacyjnie podwodu czy przewodu.
Co do najgłówniejszej powinności to też chyba nie tak. Zakonom oddawano często najgorsze ziemie, które były niezagospodarowane. Zyskiwano nowe techniki upraw, oddzielenie od dzikich terenów. Obmurowany klasztor był też schronieniem dla miejscowych w razie ataku. Klasztory prowadziły też szpitale, przytułki i karmiły biednych. Na odludnym terenie stanowiły też bezpieczne miejsce noclegu w czasie podróży. Templariusze zrobili z tego cały system komandorii oddalonych od siebie od dzień drogi. Tak więc nie tylko sfera duchowa wchodziła w grę. W przypadku gdy klasztor posiadał jakieś ważne relikwie dochodziły dochody z pielgrzymów. A na tym korzystała cała okolica. Niepiśmienny zyskiwał też fachową pomoc kancelaryjną. No i oczywiście korzyści polityczne też możliwe (ułatwiony kontakt z władcą/papieżem za pośrednictwem opata).
|
|
|
|
|
|
|
|
QUOTE Ale jeśli te zwolnienia były potwierdzane to znaczy, że nie były automatyczne.(...). Np zwolnienie z narzzy czy poradlnego, a już płacone podymne. No i kwestia ważnego komunikacyjnie podwodu czy przewodu.
Nie musiały być. Jeśli suweren nadawał ziemię osobie świeckiej, nadawał tej osobie również dochód z niej płynący - cały lub częściowy. Automatyzacja nastąpiła później, w czasie rozszerzania przywilejów prywatnych na całe warstwy społeczne oraz ustalania praw dla całego kraju. Wtedy generalizowano przywileje i zobowiązania płynące z posiadania ziemi zarówno przez osoby świeckie, jak i instytucje duchowne. Ale to już za ostatnich Piastów.
No cóż, może to Ciebie zainteresuje:
QUOTE Na ziemiach polskich najpopu-larniejszą formą organizacji dóbr kościelnych była kasztelania majątkowa. Najwięcej takich jednostek posiadał biskup krakowski. Były to kasztelanie: tarska, kielecka, iłżecka oraz sławkowska21. Także kapituła katedralna posia-dała tak zorganizowane dobra w Chropach22. Oczywiście także liczne klasz-tory posiadały znaczne uposażenie w postaci wsi. Problem kasztelanii ma-jątkowych został wnajlepszy sposób ukazany w literaturze na przykładzie dóbr wolborskich biskupstwa włocławskiego oraz układów pomiędzy księ-ciem Bolesławem Rogatką, a biskupem wrocławskim dotyczących tzw. ugody milickiej23. W tym miejscu zaznaczymy tylko, iż istotą dzierżenia dóbr zor-ganizowanych w kasztelanie majątkowe była pewna forma ich immunizacji poprzez sprawowanie rozbudowanych uprawnień sądowych i skarbowych na podległych terenach. Stwarzało to władzom duchownym podstawy do bu-dowy własnej niezależności ekonomicznej24. Podkreślić jednak należy, że nie była to immunizacja de iure – zatwierdzona jakimkolwiek przywilejem, a ra-czej sprawowana de facto i metryka tych uprawnień winna zostać cofnięta do czasów przed pojawieniem się immunitetów
Całość tutaj
QUOTE Co do najgłówniejszej powinności to też chyba nie tak
Skupiłam się na zakonach "cywilnych", nie rycerskich. Templariusze czy Krzyżacy to zakony innego rodzaju - zostały założone w Ziemi Świętej i miały inne zadanie. I jak sam wiesz, obydwa skupiały się na całkowicie różnych działaniach.
QUOTE Zakonom oddawano często najgorsze ziemie, które były niezagospodarowane. Zyskiwano nowe techniki upraw, oddzielenie od dzikich terenów.
Nie jestem pewna, na ile książęta/feudałowie nadawali klasztorom najgorsze ziemie z chęci ich rozwoju, a na ile było to spowodowane faktem, że oddając pustkowia klasztorom nie tracili wiele, a zyskiwali możliwość zbawienia.
Jak pisałam wyżej, zakony rycerskie to inna działka - a tacy Krzyżacy również nie musieli oddawać Konradowi Mazowieckiemu dochodów z ziemi, którą im podarował. To, że ziemia zdobyta przez nich na Prusach miała stać się częścią Mazowsza, to inna sprawa.
Załozyłam natomiast, że skoro pytasz o klasztory, nie chodzi Tobie o zakony rycerskie, ponieważ one klasztorów nie posiadały - co najwyżej władze zakonne je fundowały na swoich ziemiach.
|
|
|
|
|
|
|
|
Akurat Templariusze byli mocno specyficzni. Nie chodzi o ich działania w Ziemi Świętej, ale gospodarcze w Eueopie. Tutaj mieli dużo placówek. Ich komturie to były folwarki, do tego wszędzie stawy rybne jak u cystersów. Inne zakony eycerskie też miały zaplecze gospodarcze wEuropie, ale nie tak rozbudowane.
W ekonomię klasztorów wpisują się też nadania wsi. Duży klasztor potrzebował zaplecza finanaowego. Pomijając Cluny, bo to był już kolos, to często klasztor miał na uposażeniu kilkanaście wsi.
Klasztorybenedyktyńskie czy cysterskie to były jednak przedsiębiorstwa Dopiero franciszkańskie to inna bajka. Franciszkanie przez długi czas nie chcieli mieć własności, co potem doprowadziło do sporów i podziałów. W sumie mamy 3 gałęzie franciszkańskie.
P.S. O funkcji ochronnej i cywilizacyjnej czytałem kiedyś w serii Życie codzienne w... Zagospodarowanie przesuwało dzicz dalej. Nie chodzi tu o ochronę stricte militarną. Ale też o dzikie zwierzęta. Dziki, jelenie, wilki wchodziły w szkodę. Cywiliowanie ziem spychało je dalej.
Ten post był edytowany przez rasterus: 5/12/2019, 13:36
|
|
|
|
|
|
|
|
QUOTE(rasterus @ 4/12/2019, 0:59) Fundacje na początku w Polsce przeprowadzali tylko książęta/królowie, dopiero później pojawiły się fundacje prywatne. Wynikało to z prawa czy raczej z tego, że nikt poza władcą nie dysponował odpowiednimi funduszami na to? Czy fundacja prywatna wymagała zgody władcy? Jakie były powinności klasztoru wobec fundatora? Sądząc z przyznawanych immunitetów normalnie klasztor musiałby składać daniny, dostarczać wojska na wojnę, prowadzić stróżę i inne powinności. Do tego oczywiście dochodzi immunitet sądowy i wpływy z wyroków. W przypadku fundacji władcy wchodziła sprawa prawa książęcego, ale jak z fundacją prywatną? Czy zwolnienia dotyczyły całości włości klasztornych czy przeważnie każda włość była wymieniana osobno w dyplomie? Czy fundacje oznaczały lenno czy raczej własność alodialną? Następna sprawa to mianowanie opatów i ich finanse. I kiedy pojawili się opaci komendatoryjni? Czy w Średniowieczu już funkcjonowało nadawanie probostw, opactw (jako źródeł dochodu) jako nagród dla osób świeckich? pierwsze prywatne fundacje klasztorne są mnie więcej wiek późniejsze niż pierwsze monarsze. Uważa się, że praktykę fundacji możnowładczych zaczął Piotr Włostowic po porwaniu Wołodara Przemyskiego
|
|
|
|
2 Użytkowników czyta ten temat (2 Gości i 0 Anonimowych użytkowników)
0 Zarejestrowanych:
Śledź ten temat
Dostarczaj powiadomienie na email, gdy w tym temacie dodano odpowiedź, a ty nie jesteś online na forum.
Subskrybuj to forum
Dostarczaj powiadomienie na email, gdy w tym forum tworzony jest nowy temat, a ty nie jesteś online na forum.
Ściągnij / Wydrukuj ten temat
Pobierz ten temat w innym formacie lub zobacz wersję 'do druku'.
|
|
|
|