QUOTE
Polacy i Litwini wdali się w kolejną awanturę o język. Po drugiej stronie Bałtyku Finowie i Szwedzi od lat mają receptę, jak zażegnać podobny konflikt.
W jakim, jedynym na świecie, państwie szwedzki zapisany jest w konstytucji jako oficjalny język urzędowy? Nie, nie w Szwecji, tylko w Finlandii. Szwedzki nie ma tam statusu języka mniejszości, lecz jest w pełni równorzędny z fińskim. Finlandia jest krajem dwujęzycznym, chociaż zaledwie 5,5 proc. mieszkańców tego kraju deklaruje, że szwedzki jest ich językiem ojczystym (mniej niż odsetek polskojęzycznych obywateli Litwy, którzy stanowią blisko 7-proc. mniejszość). W samej Szwecji język nie ma konstytucyjnej rangi – obowiązująca od niedawna ustawa językowa określa Szwecję jako kraj wielojęzyczny, w którym szwedzki jest „językiem głównym”.
Finlandia przez sześć wieków była częścią Szwecji, co w dużej mierze tłumaczy pozycję szwedzkiego w tym kraju. Niemal do końca XIX w. był on jedynym językiem oficjalnym podległego Rosji Wielkiego Księstwa Finlandii. Skrawek dzisiejszej Finlandii, autonomiczne Wyspy Alandzkie, zachowały szwedzki jako jedyny język urzędowy, podobnie jak 16 z 415 fińskich gmin. Szwedzi osiadli w Finlandii przyczynili się do umocnienia języka fińskiego, począwszy od Mikaela Agricoli, współczesnego Lutrowi biskupa protestanckiego, który przetłumaczył na fiński Nowy Testament i inne pisma religijne i – podobnie jak w Polsce Mikołaj Rej – uważany jest za ojca pisanego języka narodowego.
W drugiej połowie XIX w. część szwedzkiej elity, zwana finomanami, doszła do wniosku, że nie da się zarządzać krajem w języku, którego nie rozumie znaczna większość jego mieszkańców. Uważali oni też, że w obliczu groźby rusyfikacji lepszy fiński niż rosyjski. Ich wysiłki – wspierane przez władze carskie, które miały z kolei interes w ograniczeniu wpływów Sztokholmu, niedawnej metropolii – doprowadziły do równouprawnienia obydwu języków dekretem carskim z 1863 r., a następnie wprowadzenia fińskiego do szkół, urzędów i sądów, co trwało przez następne kilkadziesiąt lat.
W sądzie i w urzędzie
Dziś wszystkie prawa stanowione są ogłaszane zarówno po fińsku, jak i po szwedzku. Każdy obywatel ma prawo posługiwać się jednym i drugim w sądach i urzędach. W każdej dwujęzycznej gminie, w której językiem mniejszości mówi co najmniej 8 proc. mieszkańców (a do takich zaliczają się prawie wszystkie większe miasta Finlandii na czele z Helsinkami), oficjalne szyldy są dwujęzyczne. W szkołach powszechnych obydwa języki są obowiązkowym przedmiotem dla wszystkich uczniów. Po szwedzku można się więc uczyć od przedszkola po wyższą uczelnię oraz posługiwać się nim w placówkach służby zdrowia.
Istnieje osobne szwedzkie biskupstwo oraz szwedzki garnizon, gdzie komendy wydaje się po szwedzku. Partie polityczne są oficjalnie dwujęzyczne, a Szwedzka Partia Ludowa wchodziła w skład prawie wszystkich rządów w Finlandii, niezależnie od ich koloru. – Chociaż trzeba przyznać, że rzeczywistość nie zawsze odpowiada ideałowi, jaki zapisano w ustawach – mówi Saara Haapamäki ze szwedzkojęzycznej Akademii w Turku. – Osoby, które mówią tylko po szwedzku, nie zawsze załatwią swoje sprawy w tym języku.
Szwedzcy Finowie wnieśli olbrzymi wkład w rozwój narodowej kultury. Wystarczy powiedzieć, że hymn narodowy Finlandii („Nasz kraj”) napisał Johan Ludvig Runeberg, odpowiednik naszego Adama Mickiewicza, a muzykę stworzył Fredrik Pacius. Obydwaj byli Szwedami. Epos narodowy „Kalevala”, który w XIX w. budził fińską świadomość narodową, stworzył szwedzki folklorysta Elias Lönnrot. Szwedzka elita rządząca autonomicznym księstwem poprzez swoją uległość i zręczną współpracę z caratem przyczyniła się w dużej mierze do ukształtowania współczesnego państwa fińskiego.
Bronią szwedzkiego
Finowie dość zgodnie przyznają, że drugi język podnosi możliwości rozwojowe kraju. Fińskim mówią dziś prawie wszyscy obywatele, niezależnie od korzeni. Szwedzkiego uczą się też wszyscy, chociaż w ograniczonym zakresie w fińskojęzycznych szkołach, ale tylko połowa nim włada.
– Szwedzki sprzyja rozwojowi przemysłu i handlu zagranicznego Finlandii – twierdzi ekonomistka Ingela Bel Habib. Ponad 700 szwedzkich przedsiębiorstw ma swoje filie w Finlandii i równie wiele fińskich w Szwecji. Większość elity finansowej kraju ma szwedzkie korzenie. W kontaktach dwustronnych używa się szwedzkiego jako języka negocjacji, mimo powszechnej też znajomości angielskiego w obydwu krajach.
Szwedzki ułatwia także Finom uczestnictwo we współpracy nordyckiej. Szwedofinowie skarżą się ostatnio, że Finowie chętniej rozmawiają z nimi po fińsku. Nie jest to przejaw złej woli, jak wskazują bowiem badania fińskiego think tanku Magma, prawie 90 proc. fińskojęzycznego społeczeństwa ma pozytywne nastawienie do ich języka i kultury. Szef Magmy Nils Erik Forsgaard obwinia swoich rodaków o bierność i rezygnację z posługiwania się językiem ojczystym. Prezydent Finlandii Tarja Halonen powiedziała niedawno, że uważa to za błąd, że Szwedofinowie mówią teraz chętniej po fińsku niż po szwedzku.
Tak jak kiedyś szwedzka elita Finlandii przyczyniła się do uznania i umocnienia fińskiego języka, tak dziś rdzenni Finowie bronią szwedzkiego. Historyczne postaci fińskiej polityki – b. prezydent i laureat pokojowej Nagrody Nobla Martti Ahtisaari, b. premier i polityk unijny Paavo Lipponen oraz wieloletni minister spraw zagranicznych Paavo Värynen – wszyscy nawołują do obrony szwedzkiego, słabnącego pod wpływem globalizacji i przechodzenia na angielski, także w samej Szwecji.
Spada zainteresowanie nauką szwedzkiego, a za powód podaje się konieczność nauki bardziej potrzebnych języków, jak wspomniany angielski, rosyjski czy nawet chiński. Na wszystko, jak mówią, nie starczy czasu.
Język pański
W tegorocznych wyborach parlamentarnych ogromny sukces odniosła populistyczna partia Prawdziwych Finów (20 proc. głosów), która nie podważała wprawdzie znaczenia języka szwedzkiego, ale wzywała do rezygnacji z obowiązkowego jego nauczania w szkołach i stworzenia uczniom możliwości swobodnego wyboru dalszych, poza fińskim, języków. Wśród sympatyków tej partii słyszy się często opinie, że szwedzki, język wyższej klasy („pański”), traktowany jest jak święta krowa. Ale głosy podważające konstytucyjny status szwedzkiego słychać także czasem w fińskim establishmencie.
Poprzednia premier Finlandii Mari Kiviniemi, poliglotka świetnie mówiąca po szwedzku, wyszła z propozycją, by w gminach graniczących z Rosją zastąpić obowiązkowy szwedzki równie obowiązkowym rosyjskim. Pomysł ten zgłosiła podczas zeszłorocznej wizyty w Moskwie, zyskując poparcie samego Władimira Putina, co zaszokowało nieco opinię fińską. Wiceprzewodniczący Szwedzkiej Partii Ludowej Nils Torvalds powiedział, że pani premier łowi przed wyborami głosy w mętnej wodzie. Kiviniemi i tak przegrała wybory. Jej następca, obecny premier Jyrki Katainen, nie ma wprawdzie podobnych planów, ale podczas pierwszej wizyty w Sztokholmie mówił po angielsku, co też zostało mu wypomniane.
Kwestionowanie obowiązkowej nauki szwedzkiego nie jest w Finlandii poprawne politycznie, ale jak wykazują nieoficjalne ankiety, nie wzbudziło też sprzeciwu opinii publicznej. Przymus nauczania nie służy zresztą samemu szwedzkiemu. Przypomina się carskie czasy, kiedy uczniowie stawiali sobie za punkt honoru uczyć się jak najmniej rosyjskiego, chociaż też był obowiązkowy. – Dzisiaj wszyscy uczą się u nas na gwałt rosyjskiego – mówi Otto Sikkonen, radny gminy Tohmajärvi, żyjącej z rosyjskich turystów.
Zaśpiewaj to po fińsku
Finowie o szwedzkich korzeniach nie uważają się bynajmniej za takich samych Szwedów jak ci po drugiej stronie Zatoki Botnickiej. Szwedzki język Finlandii też różni się od tzw. państwowego języka szwedzkiego – głównie wymową i intonacją. Pewna młoda Polka, która po maturze zdanej w Sztokholmie zaczęła studiować szwedzki na uniwersytecie w Helsinkach, opowiadała, że jej wykładowcy bardzo się przykładali, żeby wykorzenić u niej państwowoszwedzki akcent, bowiem nie pasował on, ich zdaniem, do języka, jakim się mówi w Finlandii.
Nic bardziej nie zdenerwuje fińskiego Szweda, niż gdy usłyszy w Sztokholmie: „O jak świetnie mówisz po szwedzku, chociaż z fińskim zaśpiewem”. Będzie wówczas długo tłumaczył, że to jest właściwy ton ukształtowany przed wiekami, kiedy nie było jeszcze żadnego wpływu języka fińskiego. W Szwecji używa się także nieco pejoratywnego określenia „język Muminków”. Matką popularnych na świecie postaci literatury dziecięcej była fińska, szwedzkojęzyczna pisarka Tove Jansson. Dla Skandynawów z innych krajów jest to najłatwiej zrozumiała wersja języka szwedzkiego.
Szwedzkie państwo oficjalnie wspiera szwedzki język w Finlandii, co jest traktowane w Helsinkach bez obaw i oskarżeń o wtrącanie się Sztokholmu w wewnętrzne sprawy kraju. W rządowym raporcie podkreśla się konieczność „popierania nauki szwedzkiego w fińskojęzycznych szkołach, uniwersytetach i innych uczelniach, pobudzania kontaktów szkół, uczniów i nauczycieli ze Szwecją i wspierania starań, aby szwedzka kultura państwowa i szwedzkie media były łatwo dostępne w fińskojęzycznych środowiskach”. Szwedzki dyplomata Erland Ringborg nazywa te działania „otwieraniem szwedzkich okien” w Finlandii.
W jakim, jedynym na świecie, państwie szwedzki zapisany jest w konstytucji jako oficjalny język urzędowy? Nie, nie w Szwecji, tylko w Finlandii. Szwedzki nie ma tam statusu języka mniejszości, lecz jest w pełni równorzędny z fińskim. Finlandia jest krajem dwujęzycznym, chociaż zaledwie 5,5 proc. mieszkańców tego kraju deklaruje, że szwedzki jest ich językiem ojczystym (mniej niż odsetek polskojęzycznych obywateli Litwy, którzy stanowią blisko 7-proc. mniejszość). W samej Szwecji język nie ma konstytucyjnej rangi – obowiązująca od niedawna ustawa językowa określa Szwecję jako kraj wielojęzyczny, w którym szwedzki jest „językiem głównym”.
Finlandia przez sześć wieków była częścią Szwecji, co w dużej mierze tłumaczy pozycję szwedzkiego w tym kraju. Niemal do końca XIX w. był on jedynym językiem oficjalnym podległego Rosji Wielkiego Księstwa Finlandii. Skrawek dzisiejszej Finlandii, autonomiczne Wyspy Alandzkie, zachowały szwedzki jako jedyny język urzędowy, podobnie jak 16 z 415 fińskich gmin. Szwedzi osiadli w Finlandii przyczynili się do umocnienia języka fińskiego, począwszy od Mikaela Agricoli, współczesnego Lutrowi biskupa protestanckiego, który przetłumaczył na fiński Nowy Testament i inne pisma religijne i – podobnie jak w Polsce Mikołaj Rej – uważany jest za ojca pisanego języka narodowego.
W drugiej połowie XIX w. część szwedzkiej elity, zwana finomanami, doszła do wniosku, że nie da się zarządzać krajem w języku, którego nie rozumie znaczna większość jego mieszkańców. Uważali oni też, że w obliczu groźby rusyfikacji lepszy fiński niż rosyjski. Ich wysiłki – wspierane przez władze carskie, które miały z kolei interes w ograniczeniu wpływów Sztokholmu, niedawnej metropolii – doprowadziły do równouprawnienia obydwu języków dekretem carskim z 1863 r., a następnie wprowadzenia fińskiego do szkół, urzędów i sądów, co trwało przez następne kilkadziesiąt lat.
W sądzie i w urzędzie
Dziś wszystkie prawa stanowione są ogłaszane zarówno po fińsku, jak i po szwedzku. Każdy obywatel ma prawo posługiwać się jednym i drugim w sądach i urzędach. W każdej dwujęzycznej gminie, w której językiem mniejszości mówi co najmniej 8 proc. mieszkańców (a do takich zaliczają się prawie wszystkie większe miasta Finlandii na czele z Helsinkami), oficjalne szyldy są dwujęzyczne. W szkołach powszechnych obydwa języki są obowiązkowym przedmiotem dla wszystkich uczniów. Po szwedzku można się więc uczyć od przedszkola po wyższą uczelnię oraz posługiwać się nim w placówkach służby zdrowia.
Istnieje osobne szwedzkie biskupstwo oraz szwedzki garnizon, gdzie komendy wydaje się po szwedzku. Partie polityczne są oficjalnie dwujęzyczne, a Szwedzka Partia Ludowa wchodziła w skład prawie wszystkich rządów w Finlandii, niezależnie od ich koloru. – Chociaż trzeba przyznać, że rzeczywistość nie zawsze odpowiada ideałowi, jaki zapisano w ustawach – mówi Saara Haapamäki ze szwedzkojęzycznej Akademii w Turku. – Osoby, które mówią tylko po szwedzku, nie zawsze załatwią swoje sprawy w tym języku.
Szwedzcy Finowie wnieśli olbrzymi wkład w rozwój narodowej kultury. Wystarczy powiedzieć, że hymn narodowy Finlandii („Nasz kraj”) napisał Johan Ludvig Runeberg, odpowiednik naszego Adama Mickiewicza, a muzykę stworzył Fredrik Pacius. Obydwaj byli Szwedami. Epos narodowy „Kalevala”, który w XIX w. budził fińską świadomość narodową, stworzył szwedzki folklorysta Elias Lönnrot. Szwedzka elita rządząca autonomicznym księstwem poprzez swoją uległość i zręczną współpracę z caratem przyczyniła się w dużej mierze do ukształtowania współczesnego państwa fińskiego.
Bronią szwedzkiego
Finowie dość zgodnie przyznają, że drugi język podnosi możliwości rozwojowe kraju. Fińskim mówią dziś prawie wszyscy obywatele, niezależnie od korzeni. Szwedzkiego uczą się też wszyscy, chociaż w ograniczonym zakresie w fińskojęzycznych szkołach, ale tylko połowa nim włada.
– Szwedzki sprzyja rozwojowi przemysłu i handlu zagranicznego Finlandii – twierdzi ekonomistka Ingela Bel Habib. Ponad 700 szwedzkich przedsiębiorstw ma swoje filie w Finlandii i równie wiele fińskich w Szwecji. Większość elity finansowej kraju ma szwedzkie korzenie. W kontaktach dwustronnych używa się szwedzkiego jako języka negocjacji, mimo powszechnej też znajomości angielskiego w obydwu krajach.
Szwedzki ułatwia także Finom uczestnictwo we współpracy nordyckiej. Szwedofinowie skarżą się ostatnio, że Finowie chętniej rozmawiają z nimi po fińsku. Nie jest to przejaw złej woli, jak wskazują bowiem badania fińskiego think tanku Magma, prawie 90 proc. fińskojęzycznego społeczeństwa ma pozytywne nastawienie do ich języka i kultury. Szef Magmy Nils Erik Forsgaard obwinia swoich rodaków o bierność i rezygnację z posługiwania się językiem ojczystym. Prezydent Finlandii Tarja Halonen powiedziała niedawno, że uważa to za błąd, że Szwedofinowie mówią teraz chętniej po fińsku niż po szwedzku.
Tak jak kiedyś szwedzka elita Finlandii przyczyniła się do uznania i umocnienia fińskiego języka, tak dziś rdzenni Finowie bronią szwedzkiego. Historyczne postaci fińskiej polityki – b. prezydent i laureat pokojowej Nagrody Nobla Martti Ahtisaari, b. premier i polityk unijny Paavo Lipponen oraz wieloletni minister spraw zagranicznych Paavo Värynen – wszyscy nawołują do obrony szwedzkiego, słabnącego pod wpływem globalizacji i przechodzenia na angielski, także w samej Szwecji.
Spada zainteresowanie nauką szwedzkiego, a za powód podaje się konieczność nauki bardziej potrzebnych języków, jak wspomniany angielski, rosyjski czy nawet chiński. Na wszystko, jak mówią, nie starczy czasu.
Język pański
W tegorocznych wyborach parlamentarnych ogromny sukces odniosła populistyczna partia Prawdziwych Finów (20 proc. głosów), która nie podważała wprawdzie znaczenia języka szwedzkiego, ale wzywała do rezygnacji z obowiązkowego jego nauczania w szkołach i stworzenia uczniom możliwości swobodnego wyboru dalszych, poza fińskim, języków. Wśród sympatyków tej partii słyszy się często opinie, że szwedzki, język wyższej klasy („pański”), traktowany jest jak święta krowa. Ale głosy podważające konstytucyjny status szwedzkiego słychać także czasem w fińskim establishmencie.
Poprzednia premier Finlandii Mari Kiviniemi, poliglotka świetnie mówiąca po szwedzku, wyszła z propozycją, by w gminach graniczących z Rosją zastąpić obowiązkowy szwedzki równie obowiązkowym rosyjskim. Pomysł ten zgłosiła podczas zeszłorocznej wizyty w Moskwie, zyskując poparcie samego Władimira Putina, co zaszokowało nieco opinię fińską. Wiceprzewodniczący Szwedzkiej Partii Ludowej Nils Torvalds powiedział, że pani premier łowi przed wyborami głosy w mętnej wodzie. Kiviniemi i tak przegrała wybory. Jej następca, obecny premier Jyrki Katainen, nie ma wprawdzie podobnych planów, ale podczas pierwszej wizyty w Sztokholmie mówił po angielsku, co też zostało mu wypomniane.
Kwestionowanie obowiązkowej nauki szwedzkiego nie jest w Finlandii poprawne politycznie, ale jak wykazują nieoficjalne ankiety, nie wzbudziło też sprzeciwu opinii publicznej. Przymus nauczania nie służy zresztą samemu szwedzkiemu. Przypomina się carskie czasy, kiedy uczniowie stawiali sobie za punkt honoru uczyć się jak najmniej rosyjskiego, chociaż też był obowiązkowy. – Dzisiaj wszyscy uczą się u nas na gwałt rosyjskiego – mówi Otto Sikkonen, radny gminy Tohmajärvi, żyjącej z rosyjskich turystów.
Zaśpiewaj to po fińsku
Finowie o szwedzkich korzeniach nie uważają się bynajmniej za takich samych Szwedów jak ci po drugiej stronie Zatoki Botnickiej. Szwedzki język Finlandii też różni się od tzw. państwowego języka szwedzkiego – głównie wymową i intonacją. Pewna młoda Polka, która po maturze zdanej w Sztokholmie zaczęła studiować szwedzki na uniwersytecie w Helsinkach, opowiadała, że jej wykładowcy bardzo się przykładali, żeby wykorzenić u niej państwowoszwedzki akcent, bowiem nie pasował on, ich zdaniem, do języka, jakim się mówi w Finlandii.
Nic bardziej nie zdenerwuje fińskiego Szweda, niż gdy usłyszy w Sztokholmie: „O jak świetnie mówisz po szwedzku, chociaż z fińskim zaśpiewem”. Będzie wówczas długo tłumaczył, że to jest właściwy ton ukształtowany przed wiekami, kiedy nie było jeszcze żadnego wpływu języka fińskiego. W Szwecji używa się także nieco pejoratywnego określenia „język Muminków”. Matką popularnych na świecie postaci literatury dziecięcej była fińska, szwedzkojęzyczna pisarka Tove Jansson. Dla Skandynawów z innych krajów jest to najłatwiej zrozumiała wersja języka szwedzkiego.
Szwedzkie państwo oficjalnie wspiera szwedzki język w Finlandii, co jest traktowane w Helsinkach bez obaw i oskarżeń o wtrącanie się Sztokholmu w wewnętrzne sprawy kraju. W rządowym raporcie podkreśla się konieczność „popierania nauki szwedzkiego w fińskojęzycznych szkołach, uniwersytetach i innych uczelniach, pobudzania kontaktów szkół, uczniów i nauczycieli ze Szwecją i wspierania starań, aby szwedzka kultura państwowa i szwedzkie media były łatwo dostępne w fińskojęzycznych środowiskach”. Szwedzki dyplomata Erland Ringborg nazywa te działania „otwieraniem szwedzkich okien” w Finlandii.
Artykuł porusza bardzo ważną kwestię, ale zawiera wiele przekłamań i błędów. Ze zgrozą to czytałem, ponieważ autor sugeruje, że Finowie przez setki lat byli głupim, prostym i niemytym ludem, a Szwedzi przynieśli cywilizację, kulturę i gdyby nie oni, nadal byliby barbarzyńskim ludem poganiaczy reniferów. Mocno zalatuje szwedzkim nacjonalizmem. Warto przypomnieć, że podobne tezy wysuwali niemieccy uczeni od XIX wieku do II wojny światowej. Według nich niemieccy koloniści nieśli wyższą kulturę i cywilizowali Słowian, usprawiedliwiając tym „odwieczny germański pochód”. Sugerowano, że Mieszko I musiał być germańskiego pochodzenia, bo Słowianie nie byli w stanie stworzyć organizacji państwowej. Istniała teoria, że polskie państwo mogło istnieć dzięki drużynie wojowników ze Skandynawii. Swoją drogą, dlaczego w spisie treści „Polityki” napisane jest, że artykuł dotyczy Szwecji?
O jakie błędy mi chodzi? Po pierwsze Szwedem w Finlandii była i jest osoba urodzona w Szwecji, a Finowie dzielą się tych co mówią po szwedzku i po fińsku. Przypomina to sytuację w Irlandii czy Szkocji, ale oni praktycznie zatracili własną mowę i przejęli angielską. Elias Lönnrot mówił po fińsku, a szwedzkiego nauczył się w szkole. Nie ma też dowodu, jakoby Mikael Agricola był szwedzkojęzyczny, mimo że urodził się w wiosce, w której większość mówiła „językiem muminków” (Torstila, parafia Pernaja). Szwedem był natomiast Per Brahe, który jako jeden z niewielu miał ogromne zasługi dla Finlandii. Założył uniwersytet w Turku, dzięki niemu sporo wsi otrzymało prawa miejskie, doprowadził do poprawy poziomu życia Finów, ograniczył analfabetyzm i wymagał biegłej znajomości fińskiego wśród kandydatów na urzędników, co było przeciwne tendencjom panującym w tamtych czasach (dlaczego autor o nim nie wspomniał?). Swoją droga, Mickiewicz choć tworzył po polsku, często w swoich utworach odwoływał się do tradycji litewskich („Konrad Wallenrod”, „Grażyna”). Litwini uważają go za swojego. Swoistym fenomenem jest to, że w XIX wieku w Finlandii istniały antagonizmy językowe, ale nie narodowościowe, jak to miało miejsce w wielu miejscach Europy. Tylko niewielka część burżuazji uważała się za rodowitych Szwedów. Istniały dwa główne stronnictwa: svecomanów, którzy popierali uprzywilejowaną pozycję języka szwedzkiego i fennomanów (kolejny błąd w artykule – nie finomanowie, tylko fennomanowie), którzy chcieli uczynić fiński dominującym językiem (stał się językiem urzędowym w 1863 roku, a nie jak sugeruje autor, pod koniec XIX wieku). Co ciekawe, ci drudzy utrzymywali kontakty z powstańcami styczniowymi i popierali kaukaskie ludy, walczące z Rosjanami o wolność (jedynie słownie i to tak, by nie drażnić rosyjskich władz), natomiast jeden z mówiących po szwedzku dowódców brał udział w tłumieniu powstania listopadowego (Anders Ramsay), a inny brał udział w podboju Kaukazu. Niektórzy Svecomanowie uważali, że przynależą do wyższej germańskiej rasy i głosili rasistowskie poglądy, których nie powstydziłby się Hitler. Wyznawali konserwatywne poglądy i ogólnie niektórzy z nich budzą ogromną odrazę. Adam Mickiewicz uważał przez to Finów za obcy, barbarzyński lud, który odpowiada za degradację pierwotnej, prawdziwie słowiańskiej Rosji. Niektórzy Polacy podzielali jego zdanie, ale XX wiek z pewnością zweryfikował te poglądy. Nieprawdą jest tez, że większość elity finansowej Finlandii mówi po szwedzku. Tak było 150 lat temu. Fiński ma obecnie dominującą pozycję w każdej dziedzinie życia publicznego, co jest zasługą polityki fennicyzacji prowadzonej w II połowie XIX wieku i pierwsze dziesięciolecia XX wieku. To był kulturkampf w fińskim wydaniu, który zakończył się dla Finów dużym sukcesem.
Kolejnym poważnym błędem jest stwierdzenie, że w prawie każdym fińskim mieście co najmniej 8% mieszkańców mówi po szwedzku. Weźmy pod lupę dane z rocznika statystycznego z 2010 roku. W Helsinkach 6% szwedzkojęzycznych mieszkańców (w tym 8,2% w Espoo i 2,9% w Vantaa), Tampere 0,5%, Turku 5,3%, Oulu 0,2%, Jyväskylä 0,2%, Lahti 0,3%, Kuopio 0,1%, Kouvola 0,4%, Pori 0,5%, Joensuu 0,1%, Lappeenranta 0,2%, Hämeenlinna 0,3%, Rovaniemi 0,2%, Vaasa 24,6%, Seinäjoki 0,2%, Salo 1,1%, Kotka 1,0%. Wymieniłem wszystkie fińskie miasta liczące powyżej 50000 mieszkańców. Na 19 wymienionych miast (17 jeśli Helsinki, Espoo i Vantaa traktować jako jedną aglomerację) tylko 2 z nich spełniają podany przez autora warunek, a w większości stanowią margines. Są miasta, gdzie po szwedzku mówi znaczny odsetek mieszkańców, jednak większość z nich się nie rozwija i ma ujemny przyrost naturalny.
Finowie mają powody, aby być dumni ze swojej historii. Darzę ich ogromną sympatią, tak jak Litwinów, Łotyszy i Estończyków. Udało im się powstrzymać agresywne zapędy Stalina i obronili niepodległość, bohatersko walcząc w czasie wojny zimowej, w której na jednego zabitego Fina przypadało 10-12 martwych Sowietów (według szacunków zginęło 23000 Finów i 270000 ruskich, choć niektóre mówią o 128000. Są historycy, którzy podają nieprawdopodobną liczbę 600000 zabitych po stronie radzieckiej), a jeden Simo Häyhä, który okazał się najlepszym snajperem w historii, samodzielnie zabił 705 wrogów. Można powiedzieć, że w armii francuskiej żołnierze awansowali w zależności od liczby poddanych bitew, a fińscy od liczby samodzielnie wystrzelonych sowieckich plutonów.
Dlaczego język szwedzki nadal ma tak wysoką pozycję w Finlandii? Był to skutek setek lat szwedzkiego panowania. W 1249 roku Finlandia została przyłączona do Szwecji w wyniku podboju, choć najazdy trwały już od 100 lat. Pogańska Finlandia nie była dzikim pustkowiem, zamieszkanym przez pastuchów. Zamieszkana była przez cztery główne plemiona: Varsinais-Suomi (właściwi Finowie, którzy z czasem zaczęli ciążyć ku Szwecji) na południu i zachodzie kraju, Häme (Tawastowie) na pojezierzu, Karelowie na wschodzie i Kainuu w środkowej części kraju. Dalej na północ żyli Saamowie, którzy prowadzili koczowniczy tryb życia. Plemiona te nie tworzyły organizacji państwowej i poprzestały na poziomie, przypominającym plemiona Polan i Wiślan w IX wieku. Mieli swoich przywódców, prowadzili zorganizowane prace nad budową fortyfikacji (na terenie Finlandii zachowało się ok. 120 fortec sprzed czasów szwedzkiego podboju, z których część była zbudowana z kamienia i jak na tamte czasy była przejawem wysokiego poziomu inżynierii wojskowej). Finowie mieszkający na południu prowadzili tryb życia, który niewiele różnił się od ludów skandynawskich: uprawiali ziemię, hodowali bydło, byli dobrymi kupcami i zręcznymi rzemieślnikami. Część z nich już w XII wieku była ochrzczona. Pod względem militarnym przez długi czas nie ustępowali Szwedom (w 1060 roku szwedzki król Anund zorganizował zbrojną wyprawę do Finlandii, która zakończyła się całkowita klęską i śmiercią króla, co zapewniło Finom spokój na jakieś 100 lat ze strony Szwecji). Byli również narodem od wieków obytym z morzem, a sposób budowy okrętów przejęli od wikingów. W 1187 roku estońsko-karelska armia zniszczyła ówczesną stolicę Szwecji, Sigtunę. Arabski uczony Al.-Idrisi opisywał Turku jako ludne i bogate miasto. Na czym polegała przewaga Szwedów? W XIII wieku król dysponował już dość silną władzą, a struktury państwowe były dość zwarte. Istniał sformalizowany kult religijny (tzn. pazerny kościół, który żerował na chłopach i domagał się świadczeń), oraz rozwinęła się gospodarka, co było związane z powstaniem Hanzy. Mieli tez przewagę demograficzną, ponieważ Szwedów było dwa razy więcej i dysponowali armią, która była gotowa walczyć z poganami i „szerzyć chrystusową wiarę”. Podbój Finlandii się opłacał, ponieważ dzięki temu król mógł złagodzić napięcia społeczne panujące w jego kraju (wielu chłopów narzekało na ucisk szlachty), zyskiwał nowe szlaki handlowe, podnosił prestiż swojego kraju (walka z poganami i nowe terytorium) i zapobiegał ewentualnej ekspansji Duńczyków, Niemców czy Słowian na te tereny, którzy byli dla Szwedów rywalami. Sprawiedliwie trzeba przyznać, że obeszło się bez chorego fanatyzmu i barbarzyńskich metod, jakie towarzyszyły podbojowi Prus przez Krzyżaków czy Słowian Połabskich przez Niemców i Duńczyków. Aby zaskarbić sobie przychylność fińskiej ludności król nadał miejscowym elitom tytuły szlacheckie (przywilej w Alsnö), pozostawił chłopom pełną swobodę, a samej Finlandii przyznał tytuł księstwa, podkreślając tym odrębność kraju, choć dążono do wprowadzenia tam szwedzkich praw i porządków i pełnej unifikacji królestwa. Szwedzi osiedlali się na Wyspach Alandzkich (ostatnie badania wskazują, że Szwedzi byli tam w dużej ludnością napływową, a Finowie mieszkali tam od wieków), o czym świadczy wiele nazw topograficznych), w Uusimaa (południowe wybrzeże z Helsinkami) i w Pohjanmaa (środkowo-zachodnie wybrzeże). Ziemie te do XVI-XVII wieku uległy Szwedyzacji. W średniowieczu większa część szlachty była miejscowego (fińskiego) pochodzenia, choć z czasem coraz większy był udział przybyszów ze Szwecji. Szczególne znaczenie zyskały takie rody jak Kurki, Harviala czy Karppalainen. Od 1291 roku wszyscy biskupi byli Finami (choć nie wszyscy mówili w tym języku). Głównym językiem w handlu był szwedzki i niemiecki, choć zdarzali się Finowie, którzy zbili majątek dzięki handlowi (Hintsa Knaapi). Generalnie jednak wśród wyższych i bogatszych warstw społeczeństwa o mniej ludzi mówiło po fińsku niż wśród chłopów. Szwedzki był używany na królewskim dworze, więc król nadawał urzędy tym, którzy mówili tym językiem. Literatura w języku fińskim rozwinęła się dopiero w XVI wieku, dzięki pojawieniu się protestantyzmu. Finowie mogą się pochwalić bardzo bogatym dorobkiem kulturalnym w formie ustnej (Kalevala to tylko jego niewielka część), który na nowo został odkryty przez XVIII i XIX-wiecznych etnografów. Paradoksalnie najstarszy zachowany zapis w tym języku jest wyryty cyrylicą na dębowej korze w XIII wieku. Protestantyzm sprawił, że fińscy chłopi uczyli się czytać w swoim języku. Fiński stracił swój status w XVII i XVIII wieku, gdy wyższe warstwy społeczne uległy wynarodowieniu. Przypomina to sytuację Ukraińców, Litwinów i Białorusinów, którzy ulegli polonizacji. Doszło do centralizacji władzy, więc miejscowa szlachta migrowała do Sztokholmu, by tam robić karierę. Przybierano szwedzkie nazwiska i posługiwano się tylko tym językiem. Zmiana nazwisk dotyczyła też wielu chłopów, którzy brali udział w długoletnich wojnach pod szwedzką komendą. Fińscy żołnierzy zyskali miano nieustraszonych (m.in. hakapelici – fińska kawaleria w czasie wojny trzydziestoletniej). Wielu dowódców pochodziło z Finlandii: Torsten Stalhandske, Arvid Horn, Arvid Wittenberg, który dowodził szwedzką armią w czasie potopu, ale samemu krajowi nie przyniosło to korzyści. Na skutek masowego poboru doszło do zachwiania równowagi demograficznej. Oprócz tego prowadzono próby szwedyzacji. Niektórzy uważali, że Finowie powinni całkowicie porzucić swój język i kulturę. W tamtych czasach nie było miejsca na regionalne odrębności. Klęska głodu z 1696 roku i fakt nieudzielania przez Szwecję pomocy doprowadziła do powstania tendencji separatystycznych. Nasiliły się one, gdy gburowaty i prostacki król Karol XII wpędził swój kraj w krwawą wojnę północną i doprowadził go do klęski. Finlandia na 8 lat znalazła się pod okupacją rosyjską. Na skutek licznych klęsk głodu i działań wojennych wymarło ok. 60% fińskiej ludności. To była demograficzna katastrofa. Szwedzkojęzyczna szlachta i kadra urzędnicza w porę spakowała manatki i uciekła do Sztokholmu, pozostawiając kraj na pastwę okupantów. W XVIII wieku wielu arystokratów zdawało sobie sprawę, że nie są takimi samymi Szwedami, jak ci po drugiej stronie Zatoki Botnickiej, że przynależą do narodu fińskiego, tyle że mówią po szwedzku. Coraz częściej pojawiały się głosy, że Finlandia powinna stać się niepodległym państwem pod protektoratem Rosji (proklamacja niepodległości w 1742 roku, sprzysiężenie w Anjala 1788). W 1809 roku po ponad pięćsetletnim szwedzkim panowaniu, Finlandia została przyłączona do Rosji.
Co finom przyszło ze szwedzkiego panowania? Niektórym królom rzeczywiście zależało na dobru swojej wschodniej kolonii. W 1362 roku król Haakon przyznał fińskiej szlachcie prawo udziału w wyborze szwedzkiego króla. Jan III zanim został królem, sprawował urząd Księcia Finlandii. Darzył ten kraj ogromna sympatią i otaczał się ludźmi fińskiego pochodzenia. Wielu Szwedów miało mu to za złe. Mówiono, że był orędownikiem fińskiej niezależności i na co dzień posługiwał się tym językiem. Wspomniałem już o osiągnięciach gubernatora Pera Brahe. Zdarzali się Szwedzi (nie mylić ze szwedzkojęzycznymi Finami), którzy przysłużyli się Finlandii, ale wielu królów nie liczyło się z interesami kraju tysiąca jezior. Miast powstawało bardzo niewiele, chłopi na przestrzeni setek lat ulegli pauperyzacji (zbiednieli), a sam kraj był biedny i zacofany. Nie doszło do znaczącego rozwoju technologicznego, tak jak to miało miejsce w czasie kolonizacji niemieckiej na Śląsku i Pomorzu w XIII-XIV wieku. Finowie nie mogą się pochwalić licznymi zabytkami z czasów szwedzkich, choć zachowało się zadziwiająco wiele średniowiecznych kościołów, kilka zamków, trochę dworków, pałaców i starej zabudowy w miastach. Dorobek kulturalny Finlandii z okresu szwedzkiego panowania nie jest zbyt imponujący. Niewielu wydali na świat naukowców, odkrywców czy artystów. Szwecja miała istotny wpływ na kształtowanie fińskiej kultury, ale nie przyczyniła się za bardzo do jej rozwoju.
Niezwykłe jest to, że Finowie tak wiele zawdzięczają Rosji w powstaniu własnego państwa. Co Finowie zawdzięczają ruskim? Przyznanie szerokiej autonomii, sprzyjanie rozwojowi ekonomicznemu (im bardziej Rosja biedniała, tym Finlandia lepiej się rozwijała), oddanie jej Karelii, rozbudowa Helsinek. Wszystkie narody żyjące w carskiej Rosji mogły pomarzyć o autonomii (własny parlament, własna armia, prawo, granice celne, polityka wewnętrzna, pieniądz, później także reprezentacja sportowa), którą mieli Finowie. Według mnie są jedynym na świecie narodem, którzy coś im zawdzięczają, bo ustrój w Rosji opierał się na brutalnym ucisku i tyranii. Cześć szwedzkojęzycznej arystokracji nie tylko chciała utrzymania uprzywilejowanej pozycji swego języka, ale dążyła do zjednoczenia ze swoim zachodnim sąsiadem. Car robił wszystko, aby rozluźnić więzi łączące Helsinki ze Sztokholmem. W 1863 roku język fiński został zrównany w prawach ze szwedzkim. Wreszcie pojawił się w sądach, urzędach i szkołach. Stary podział na mówiących po szwedzku burżujów i po fińsku chłopów został zachwiany. W tym czasie tym drugim w Helsinkach mówiło 25% mieszkańców (57% po szwedzku), w tym tylko 6% arystokracji. Rozwój przemysłu sprawił, że liczni chłopi w poszukiwaniu pracy osiedlali się w miastach i na południowym wybrzeżu, przyczyniając się do zmiany proporcji językowych. Patriotyczni działacze polityczni uczyli się fińskiego, zmieniali swoje nazwiska, a z czasem zaczęli posługiwać się nim na co dzień. Obecnie zdecydowanie dominuje w życiu publicznym tego kraju, mimo formalnej dwujęzyczności.
Szwedzkim językiem posługuje się 5,4% mieszkańców Finlandii, w XVIII wieku używało go 16%. W swoim artykule postarałem się wam przybliżyć historię Finlandii, skupiając się na roli obydwu języków tam używanych. Na koniec trzeba zadać sobie pytanie. Dlaczego szwedzki wbrew logice ma tak szerokie prawa? Dlaczego zmusza się fińskie dzieci do nauki tego języka? Dla mnie jest to dziwacznym i głupim anachronizmem. Parafrazując Mikołaja Reja: „Finowie nie gęsi i swój język mają”. Opisana przez Tomasza Walata sytuacja przypomina mi praktyki stosowane w zaborze pruskim przed rządami Bismarcka, kiedy Polski miał szerokie uprawnienia, ale w szkołach zmuszano również do nauki niemieckiego, a oprócz tego równolegle był używany w sądach i administracji (z ta różnicą, że mieszkający tam Polacy byli poddanymi Prus, a Finowie maja własne państwo). Większość Finów nigdy na oczy nie widziała Szweda, nie zna nikogo kto by się posługiwał tym językiem. Zagraniczny turysta nie będzie się w stanie dogadać po szwedzku z przeciętnym Finem, ponieważ mało kto przyznaje się do znajomości tego języka. Zresztą przymus nauczania daje marne efekty, bo tylko 38% fińskojęzycznych mieszkańców zna ten język (umie sklecić zdanie), natomiast angielski ponad 70%. Większość z nich uważa, że brzmi on gejowsko i jest do niczego nieprzydatny. Autor opisał Finlandię, jakby była wasalem Sztokholmu (sytuacja podobna do tej z PRL-u kiedy nasi politycy słuchali się Moskwy). Wymaganie od fińskiego przedstawiciela, aby posługiwał się językiem swojego zachodniego sąsiada jest dla mnie niedopuszczalne. W kontaktach biznesowych znacznie lepiej służy angielski, które jest uniwersalny. Szwedzki powinien być językiem wybieranym dobrowolnie w szkole. Czy wyobraża ktoś sobie, aby wszyscy uczniowie w Polsce uczyli się obowiązkowo niemieckiego albo rosyjskiego? Co powinno się zmienić?
1. Skończyć z poprawnością polityczną, która opiera się na obłudzie i unikaniu trudnych tematów. To ona sprawiła, że Turcy i Arabowie mnożą się bez opamiętania w Niemczech i we Francji, tworząc zagrożenie dla tamtejszych kultur i zasad demokracji. Należy podjąć poważną dyskusję na temat, jaką rolę szwedzki powinien odgrywać w Finlandii. Mam raczej lewicowe poglądy i daleko mi do bogoojczyźnianych pisowców, ale pod tym względem podoba mi się program partii Prawdziwych Finów. Dość gadania o tym, że szwedzki miał wielką rolę w tworzeniu kultury i dlatego musi być traktowany jak święta krowa.
2. Zlikwidować obowiązek nauki szwedzkiego w szkołach. Jego nauka powinna opierać się na dobrowolności, natomiast należy skupić się na angielskim, który jest bardzo ważny w kontaktach międzynarodowych.
3. W gminach wyłącznie fińskojęzycznych szwedzki powinien całkowicie zniknąć z urzędów i sądów, w dwujęzycznych powinien zachować dotychczasowy status.
4. Wprowadzić fiński jako drugi język urzędowy na Wyspach Alandzkich i dwujęzyczne nazwy miejscowości (Hammarland – Hammarlanti, Saltvik – Saltviikki, Eckerö – Ekkerö itd.), ale zachować autonomię tej prowincji. Co ciekawe, fińskie odpowiedniki tych nazw były powszechnie stosowane w latach 1863-1921. Obecnie nazwami oficjalnymi są tylko szwedzkie z wyjątkiem ich stolicy, Maarianhamina.
5. Zachować wszystkie prawa szwedzkojęzycznej ludności do używania swojego języka, ale promować używanie fińskiego w życiu publicznym. W sumie nie jest to takie konieczne, bo 70% z nich zna biegle fiński. Ta tendencja powinna się utrzymywać. Chodzi bardziej o to, by nie forsować opinii typu: „żałuję, że coraz mniej Finów używa języka szwedzkiego”. Po co to komu?
Jestem przeciwny dyskryminacji szwedzkiego. Nie mówimy przecież o podziale etnicznym kraju, a tylko językowym. Mówienie tym językiem nie wyklucza bycia Finem. Chodzi o sprowadzenie go do roli, jaką powinien odgrywać w społeczeństwie, w którym tylko 5% posługuje się tym językiem. Ma nieproporcjonalnie uprzywilejowana pozycję i w dodatku jest językiem najeźdźcy, który nie zawsze liczył się z prawami fińskiej ludności. Szwedzki powinien być alternatywnym językiem dla Finów, ale nie drugim oficjalnym. Finów w Szwecji jest 470000. W samym Sztokholmie mieszka ich 43000. Na północy Szwecji żyje zwarta społeczność fińska (m.in. znany pisarz Mikael Niemi, do którego przyznają się obydwa narody), których język ma o wiele mniejsze prawa niż szwedzki w Finlandii. Jeszcze przed II wojną światową Finowie w północno-wschodniej Szwecji stanowili 75-85% ludności, a w XVIII wieku ponad 95%. Widzę 2 wyjścia: albo pozbawić szwedzki praw urzędowych w Finlandii albo wprowadzić fiński jako drugi oficjalny język w Szwecji (fińskie Tukholma dla mnie brzmi lepiej niż szwedzki Stockholm). Utrzymywanie dotychczasowego stanu rzeczy jest dla mnie ogromną niesprawiedliwością i przejawem uległości fińskiego rządu.
?
), nic by to nie pomogło.