Postaram się na nie odpowiedzieć i niniejszym utworzyć temat poświęcony tym zagadnieniom, który być może w przyszłości pomoże tym, którzy szukają tutaj pomocy w dziedzinie historii sztuki.
Jaka jest różnica między ikonografią, a ikonologią?
Rozróżnienie tych dwóch metod badawczych nie jest rzecza prostą, oba te pojęcia się wzajemnie przenikają. Imho nie sposób nawet podać jasną konkretną odpowiedź na pytanie: co to jest ikonografia, i co to jest ikonologia. Dlatego też ta kwestia niekiedy jest źrodłem pewnych nieporozumień, a wybór danej metody lub jej nazewnictwo zależy także od indywidualnego podejscia danego uczonego. Na zajęciach spotkałam się z twierdzeniem, iż metoda ikonologiczna jest rozwiniętą metodą ikonograficzną. Nie można odmowić temu prostemu, ale celnemu stwierdzeniu racji.
Co to jest ikonografia?
Dysponujemy trzema głównymi definicjami:
1. Najbardziej powszechne jest definiowanie ikonografii jako zbioru wyobrażeń postaci historycznych, miejscowości, przedmiotów itd., przykładowo: ikonografia wizerunków cesarskich na monetach z okresu dynastii juliańsko-klaudyjskiej.
2. Pojęcie ikonografii (historycznej) jako nauki pomocniczej historii (historii sztuki również), któerj zadaniem jest dokumentacja wizualna wydarzeń, historii oraz rozpoznanie zjawisk historycznych. Obraz stanowi w tym wypadku źródło zarówno historyczne jak i "historyczno-sztuczne".
3.Ikonografia jako metoda badawcza (rozwinął ją Aby Warburg, jego uczniem był m.in. właśnie Panofsky). Polega na rozpoznaniu i badaniu tematów ikonograficznych, motywów obecnych w dziele sztuki oraz odczytaniu ich treści, symboli, alegorii, atrybutów (np. świętych). Pomaga także w ustaleniu datowania dzieł sztuki.
Co to jest ikonologia?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy powrócić do korzeni metody ikonologicznej, której to autorem był sławetny Erwin Panofsky. Swoje teorie opisał szczegółowo w (podaję polskie wydanie, jak ktoś chce lub musi, to może się pomęczyć czytaniem tej pozycji): E. Panofsky, Ikonografia i ikonologia, [w:] idem, Studia z historii sztuki, wyd. J. Białostocki, Warszawa 1971, passim (nie pomnę stron).
Panofsky podzielił metodologię badań nad dziełem sztuki na trzy części - etapy:
Etap. I:
OPIS PREIKONOGRAFICZNY - ten etap opiera się na doświadczeniu praktycznym, swoistym 'obyciu' ze światem sztuki i jego dziełami, polega na opisanu tego, 'co się widzi', bazując na powierzchownej wiedzy z zakresu historii sztuki.
Etap II:
ANALIZA IKONOGRAFICZNA - ten etap wymaga znajomości źródeł literackich oraz głębszej wiedzy z historii sztuki, wiedzy na temat zjawisk historycznych, pojęć i tematów, a także znaczenia alegorii i symboli.
Etap III:
INTERPRETACJA IKONOLOGICZNA - jeszcze głębsze badanie dzieła sztuki pod względem psychologii ludzkiego umysłu oraz powiązań miedzy objawami kulturowymi (oraz ich symboliką) a umysłem czlowieka. Wymaga od badacza "intuicji uwarunkowanej psychologią i światopogladem interpretatora (znajomość zasadniczych skłnonności ludzkiego umyłu)".
Skrótowo: metoda ikonologiczna odpowiada na pytania: dlaczego powstało dzieło o takiej, a nie innej treści i temacie? Jakie treści mogą wynikać z danego tematu? Jej celem jest rozważenie, analiza i interpretacja dzieła sztuki na wszelkich możliwych poziomach i w różnorodnych kontekstach.
Na pracę badawczą z historii sztuki, oprócz historii i stanu badań oraz źrodeł pisanych, zazwyczaj składają się: opis, analiza i interpretacja dzieła sztuki.
Na poziomie maturalnym wymagany jest najczęściej skrótowy opis albo analiza, nie aż tak rozbudowany jak w przypadku prac naukowych i pisany według klucza (dlatego też zasady pisania mogą się różnić).
Opis:
Opisujemy dzieło sztuki, tak jak je widzimy: bez wzgłębiania się w interretacje przedstawionych wydarzen, postaci, póz itp. Opis od analizy i interpertacji odróżnia także brak epitetów wartościujących typu: masywna kolumna, łagodna twarz itp.
Generalna zasada: opisujemy dzieło zawsze od dołu do góry, i od ogółu do szczegółu.
Analiza (formalna):
Polega, jak sama nazwa wskazuje, na analizie dzieła sztuki, na rozebraniu go na czynniki pierwsze - analizujemy walory formalne dzieła.
W przypadku obrazu: kompozycję, układ linii kompozycyjnych, światłocień, kierunek padania światla, gamę barwną, perspektywę.
W przypadku architektury: system konstrukcyjny oraz walory stylistyczne i nawiązania do innych budowli.
W przypadku rzeźby: fakturę, modelunek, kompozycję.
Interpretacja:
Rozważanie genezy dzieła, jego kontekstu historycznego, stylistycznego, badanie ikonografii dzieła i jej źródeł oraz nawiązanie do innych dzieł (z epoki bądź z wszystkich epok).
Ciąg dalszy nastąpi.