Witam,
Współczesne źródła podają, że rozpoczęcie panowania Artakserksesa przypada na 465pne.
Spotkałem się z opinią ŚJ mówiącą, że nastąpiło to o 10lat wcześniej.
Poniżej zamieszczam argumentację i uprzejmie proszę o Wasze opinie.
-Zdaniem Tukidydesa czas ucieczki Temistoklesa do Persji przypada na okres panowania Artakserksesa (Tukidydes podaje m.in. że Temistokles „wysłał list do Króla Artakserksesa, syna Kserksesa, który niedawno wszedł na tron")
-Temistokles miał umrzeć wtedy, gdy Praksiergus był archontem w Atenach, czyli gdzieś przed rokiem 470/471 p.n.e. (wg Diodora Sycylijczyka)
- zakładając że Temistokles zmarł w roku 471. do Persji przybył wtedy, gdy Artakserkses „niedawno objął panowanie”. Zanim Temistokles spotkał się z Artakserksesem na specjalnej audiencji, poprosił o możliwość nauki języka perskiego przez rok. Przybycie Temistoklesa do Persji „musiało” więc nastąpić nie później niż w roku 473 p.n.e
-Przetłumaczona przez Hieronima Kronika Euzebiusza świadczy, że Temistokles przybył do Persji w 4 roku 76 Olimpiady, czyli w 473 roku p.n.e.
-Plutarch podawał, że „Tukidydes i Charon Lampsakus relacjonowali, że Kserkses już nie żył i to Artakserkses, jego syn był tym, z którym rozmawiał Temistokles”.
-Kserkses zmarłby po 11 latach panowania w 475 roku p.n.e. i potwierdza to tzw. Kronika Aleksandryjska i Justyn, zdaniem którego Artakserkses był w roku śmierci swego ojca puer, tzn. „chłopcem” (w 475 roku Artakserkses miałby 16 lat, gdyby śmierć Kserksesa nastąpiła 10 lat później, jak podają źródła, to w tym wypadku trudno byłoby wytłumaczyć uwagę Justyna o Artakserksesie jako jeszcze „chłopcu”).
-Kserkses i jego ojciec Dariusz panowali razem (koregencja) jako królowie przez 10 lat, do śmierci Dariusza w 486 roku p.n.e.
-O wspólnym królowaniu Kserksesa i jego ojca ma świadczyć Herodot, który pisał, że „Dariusz uznał jego [Kserksesa] apel [w sprawie władzy królewskiej] za zasłużony i ogłosił go królem. A wedle mojego uznania Kserkses mógł zostać mianowany królem bez tej rady”.
-O wspólnym królowaniu Kserksesa i jego ojca mają też świadczyć pewne perskie rysunki na płaskorzeźbach znalezionych w Persepolis. Na płaskorzeźbach tych Kserkses stoi za tronem swego ojca, jest ubrany w taki sam strój i posiada te same atrybuty królewskie co on. Owe płaskorzeźby miały być zdaniem Ann Ferkas „wyrzeźbione być może (perhaps) w latach 490 p.n.e.”
-Jednym z dowodów na istnienie koregencji w panowaniu Kserksesa są pewne odkryte w Babilonii tabliczki. Pierwsza z nich, oznaczona jako A. 124, dotyczy wynajęcia pewnego budynku w roku wstąpienia Kserksesa na tron i była datowana przez R. C. Thompsona w 1927 roku na pierwszy miesiąc (Nisan) roku wstąpienia Kserksesa na tron. Druga tabliczka, oznaczona jako VAT 4397, jest datowana prawdopodobnie na miesiąc Ab tego samego roku – „miesiąc Ab (?), rok wstąpienia Kserksesa na tron”. Te dwie tabliczki mówiąc o roku wstąpienia Kserksesa na tron nie sugerują nam w żaden sposób, że stało się to po śmierci jego ojca Dariusza. Wręcz przeciwnie, gdyby tak było i gdyby w momencie wstąpienia Kserksesa na tron jego ojciec Dariusz już nie żył, to te mówiące o objęciu przez Kserksesa władzy tabliczki nie powinny być datowane na okres mieszczący się w obszarze pierwszych siedmiu miesięcy tego roku (kiedy jeszcze w tym ostatnim roku panował jego ojciec Dariusz - wiemy bowiem, że Dariusz żył aż do miesiąca siódmego w ostatnim roku swego życia), tylko potem. Tymczasem owe dwie tabliczki są datowane właśnie na ten okres - jedna na 1 miesiąc tego roku (Nisan), druga na 5 miesiąc (Ab). Wynika z tego, że Kserkses wstąpił na tron wtedy gdy żył jeszcze jego ojciec a więc nie został królem z powodu (i dopiero po) śmierci swego ojca, jak przyjmują oficjalnie współcześni historycy. Jeśli zaś Kserkses nie został królem w 486 roku p.n.e. z powodu śmierci swego ojca Dariusza (jak przyjmują owi historycy), to tym samym został więc koregentem swego ojca w 495 roku p.n.e.
-Istnieją tabliczki babilońskie, które przeczą tradycyjnemu datowaniu pierwszego roku panowania Artakserksesa oraz przeciw powszechnie uznawanemu 41 letniemu okresowi jego panowania. Pierwsza z tych tabliczek podaje, że panujący po Artakserksesie Dariusz II (pierwszy rok jego panowania biegł od wiosny 423 roku p.n.e.) rządził już królestwem w roku swego wstąpienia na tron (w starożytnej rachubie bliskowschodniej rok ten zwyczajowo poprzedzał pierwszy rok panowania króla) i rządy te były sprawowane już co najmniej w okresie 4 dnia 11 miesiąca, tzn. 13 lutego 423 p.n.e. Jednocześnie, dwie inne tabliczki babilońskie podają, że Artakserkses rządził po owym okresie 4 dnia 11 miesiąca swego 41 roku panowania, bowiem wedle pierwszej z tych tabliczek królował on jeszcze 17 dnia owego 11 miesiąca 41 roku swych rządów. Druga z tych dwóch tabliczek (oznaczona jako: nr 12, CBM, 5505) podaje zaś, że Artakserkses królował wciąż jeszcze 12 miesiąca 41 roku swego panowania. Zatem 41 rok panowania Artakserksesa nie może być rokiem, w którym Dariusz II został jego następcą, nie jest to też rok, w którym Artakserkses miał zakończyć swe panowanie. Zatem Artakserkses panował dłużej niż 41 lat i skoro tak to jego panowanie liczone w tył od roku 423 p.n.e. nie doprowadzi nas do roku 464 p.n.e., uznawanego dziś powszechnie za początek okresu jego panowania.
-Tabliczka babilońska B.M 65494 z Borsippa jest datowana do „50 roku” Artakserksesa. Tabliczka CBM 12803 łączy koniec panowania Artakserksesa z początkiem panowania Dariusza II i jest datowana za pomocą zwrotu: „51 rok, wstąpienie na tron, 12 miesiąc, dzień 20, Dariusz, król ziem”. Skoro więc pierwszy rok panowania Dariusza II przypada na rok 423 p.n.e., to „51 rok” Artakserksesa przypada na rok 424 p.n.e. Cofając się od tej daty o 51 lat wstecz, do początku panowania Artakserksesa, otrzymamy rok 474 p.n.e. jako pierwszy rok jego panowania.
Pozdrawiam
Michał