Witam!

To mój pierwszy post, więc proszę o wyrozumiałość. Chciałbym prosić o pomoc w wyjaśnieniu oraz ewentualne opinie. Chodzi mi o pochodzenie określenia hebrajczyk/hebrajczycy w oparciu o pewne moim daniem nierozstrzygnięte kwestie. Mianowicie nie potrafię rozsądzić, która proponowana wersja pochodzenia jest najsłuszniejsza. Są one następujące:

1. Według pierwszego poglądu nazwa pochodzi od rdzenia awar oznaczającego "przechodzić(obok, przez); przekroczyć, mijać, odejść". Słowa te odnosiły się do Abrahama wg których Bóg wziął go "z drugiej strony Rzeki (Eufrat)". Zgodnie z tą teorią "hebrajczycy" byli "przechodniami"(chodziło o ich żywot koczowników), i pomimo zmiany wynikającej z późniejszego osiadłego trybu życia, dalej ich nazywano Hebrajczykami.

2. Teoria druga zakłada, że słowo Hebrajczyk - Iwri wywodzi się od imienia Eber (Ewer), które nosił prawnuk Sema i przodek Abrahama.

3. Trzecia zgodnie z tekstami klinowymi z początków II tysiąclecia p.n.e ukazuje akadyjski termin habiru wskazujący na ludzi żyjących w Mezopotamii, i w Azji skąd przybył Abraham. Według książki Paula Johnsona "Historia Żydów" na stronach 23-25 Abraham był takim właśnie habiru .

Proszę o możliwe wyjaśnienia i opinie.

Na ile się nie znam, na tyle coś mogę pomóc;).
Imię syna Sema jest o wiele późniejsze, w tym fragmencie tzw. "Tablicy Narodów" tłumaczono sobie skąd dane narody wzięły się w odpowiednich miejscach, szczególnie dobrze to widać w Księdze Jubileuszów. Tam też pojawia jako jeden z synów Chama Micraim, Kusz czy Kanaan, a są to hebrajskie nazwy na odpowiednio: Egipt, Etiopię oraz oczywiście Kanaan. Więc wydaje mi się, że ta opcja odpada.
Prawdę mówiąc pozostałe opcje też mi się wydają dosyć nieprawdopodobne. Habiru z tego powodu (podkreślam, że praktycznie nie znam się na gramatyce historycznej języków semickich, więc to czyste spekulacje), że początkowe h raczej by pozostało w wyrazie.
Patrząc na rdzenie hebrajskie najsensowniej wygląda pierwsza teoria, ale mnie to jednak nie przekonuje, aby uznać to za wytłumaczenie.

Myślę, że mogę pomóc. Minęły dwa lata, ale może się przydać innym. Nazwa "Hebrajczycy" jest biblijna. To znaczy, poświadczona tylko w Biblii Hebrajskiej. Młodsze źródła już nic nie dają. Czasownik la-awor (לעבור) oznacza "przechodzić". Ma też parę innych znaczeń. "Hebrajczyk "iwri" (עברי) to etnonim. Geneza jest niejasna, a to z powodu interpretacji innych źródeł. Na tabliczkach z Tel El-Amarna z XIV p.n.e. pojawia się słowo "abiru". Niektórzy, jak Lemaire, łączą je z Hebrajczykami. Odczytanie jest o tyle kłopotliwe, że egipski nie nie rozróżnia głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Może to być też "apiru". Czy była to pierwotna nazwa "Hebrajczyków", nie jest już wcale takie pewne. Trzeba by założyć, na podstawie tak wątłych przesłanek, że: 1) Hebrajczycy mieszkali w Egipcie przez XIV p.n.e., 2) mieli już nazwę utrwaloną w języku egipskim, 3) nazwa "apiru" jest tożsama z "iwrim".

Druga teoria jest ewidentnie nie do przyjęcia jako nazwa własna. Taka nazwa nie może pochodzić od imienia. Raczej imię pochodzi od podobnego rdzenia. Reszta pozostaje bez związków onomastycznych.

Wydaje się, że określenie "Hebrajczyk" można wytłumaczyć najpierw w świetle hebrajskiego, a potem szukać po semickich konsonantach. Rzeczywiście, rdzeń 'a-b-r pojawia się w słowach określających plemiona wędrowne nawet w Mezopotamii. Tylko czy byli to Hebrajczycy? Raczej nazwa "Hebrajczycy" powstała jako nazwa własna po prostu ze znaczenia czasownika lub przymiotnika.

Odnosnie (H)Ab/(p)iru sytuacja wydaje się jasna. Nazwa Habiru pojawia się już na Bliskim Wschodzie w III tysiącleciu i oznacza grupę ludności wyjętą spod prawa. Byli więc elementem naturalnym w krajobrazie tego regionu i początkowo żadnej konotacji etnicznej nie mieli. Problem nasilił się bardzo w późnej epoce brązu i odbiciem tego są właśnie informacje w archiwum z Tell el-Amarna. Były to jak się wydaje grupy, które po wielkim kryzysie przełomu epoki brązu i żelaza w dużej mierze tworzyły społeczność płaskowyży centralnych z których to następnie miał się narodzić etnos hebrajski. Wszystko to jednak miało nastąpić w późniejszym okresie.

Ciekawe, iż nazwa "Arabowie" wywodzi się z podobnego rdzenia, tylko że zamiast "ajn-bet-ra" jest "ajn-ra-ba".

Hm, chciałbym zwrócić uwagę na jedną rzecz. Nazwa po raz pierwszy pojawia się nie w Lewancie a Mezopotamii, więc etymologii szukać należy raczej w akkadyjskim niż zachodniosemickich. A może i nawet nie w semickich a jakimś huryckim czy kaszyckim (imiona z tych języków pojawiają się we wczesnych spisach Habiru)?
Sam lud pewnie jest analogiczny do nowożytnych Kozaków (i Kazachów) - zbieranina różnorodnych etnicznie wyrzutków, która z czasem wykształciła własne struktury plemienne. Swoją drogą zastanawia mnie, czy Amoryci nie byli podobnym zjawiskiem.

Niestety żadnego "spisu" nie ma. Pojawiają się oni już w czasach III Dynastii z Ur w których nazywani są SA.GAZ. W tekstach starohetyckich mamy z kolei termin LU.SAHAR. O ile mi wiadomo z żadnymi imionami przed czasami amarneńskimi nie spotykamy się.

Dokument Tunip-Teszupa z Tikunani?

Oj tak, całkowita racja. Wiki wskazuje na głównie huryckie imiona, co w sumie potwierdza to o czym pisałem czyli, że o jakiejkolwiek konotacji etnicznej trudno mówić.

A tak mnie zastanawia: czy oryginalnie Amoryci nie byli takim bardziej zachodnim odpowiednikiem tych SA.GAZ? Nawet rozróżnienia były czasem niejasne jak Hebrajczyk Abdi Aszirta zakładający państwo Amurru?

Onomastyka to kwestia języka. Trzeba pamiętać w okresie brązu na Bliskim i Środkowym Wschodzie dominował język akadyjski. Nie jestem specjalistą w zakresie tak starych języków, ale szukanie nazw hebrajskich, użytych w Biblii, w okresie o 1000-2000 lat wcześniej nie wydaje mi się najtrafniejsze.