Mam proste pytanie, może nawet głupie. Czy rycerze w okresie rozbicia dzielnicowego mogli dysponować swoją ziemią zupełnie swobodnie? Jak ją nabywali - tylko przez nadania i kupno? Czy mogli ją sprzedawać, czy tracili status rycerza jeśli zostali ziemi całkiem pozbawieni (gdzieś to wyczytałam). Na jakiej zasadzie dziedziczyli ziemię - każdy z bezpośrednich potomków? Co z córkami? I wszystko co można jeszcze na ten temat powiedzieć.

Ale poruszyłaś temat. Na jego podstawie można by sie habilitować.

Odpowiadając w wielkim skrócie i uproszczeniu należy najpierw podkreślić, że cechą immanentą średniowiecznego prawa własności, zwłaszcza w odniesieniu do własności ziemi, były różne jego ograniczenia. Mam tu na myśli takie instytucje jak:

1. PRAWO BLIŻSZOŚCI - twierdzi się, że instytucja ta wywodzi się z czasów, gdy zaczynała się kształtować indywidualna własność ziemi. Prawo to miało na celu ochronę interesów szeroko pojętej rodziny. Początkowo polegało na przyznaniu krewnym prawa udzielania zgody na alienację dobr nieruchomych (i rodowych - dziedzicznych, i nabytych). Brak zgody powodował nieważność czynności prawnej i dawał rodzinie uprawnienie do odzyskania zbytych dóbr nawet bez zwrotu ceny kupna. Związane było to z tzw. prawem wyczekiwania spadkobierców na spadek, który bez ich zgody nie mogł być uszczuplony.

Z czasem uprawnienia te ulegały ograniczeniu. Np. uprawnienia krewnych ograniczono jedynie do dóbr rodowych (odziedziczonych), zaś dobrami nabytymi można było dysponować swobodnie. Co do dóbr rodowych rodzina prawo bliższości realizowała poprzez PRAWO PIERWOKUPU i PRAWO SKUPU - WYKUPU (RETRAKTU).

A.) PRAWO PIERWOKUPU - prawo to zanikło w polskim prawie koronnym w XIV wieku. Polegało na tym, że w razie zamiaru zbycia dóbr dziedzicznych krweni w kolejności stopnia pokrewieństwa mogli domagać sie od własciciela aby najpierw zaproponował im nabycie. W razie nie skorzystania z prawa pierwokupu właściciel mógł zbyć nieruchomość osobie obcej.

B.) PRAWO SKUPU - WYKUPU (RETRAKTU) - wchodziło w grę gdy zbywający nie zaproponował krewnym nabycia nieruchomosci w ramach prawa pierwokupu. Polegalo na możliwosci odkupienia dobr od nabywcy za zwrotem ceny kupna.

Przeciwko prawu bliższości szczególnie konsekwentnie występowal Kościół, gdyz utrudniało mu ono nabywanie dóbr rycerskich. W XIV - XV wieku podjeto próbę kompromisowego rozwiązania tego problemu w postaci CZĘŚCI SWOBODNEJ - tzw. TRZECIZNY, tj. 1/3 dóbr, której alienacja nie wymagała zgody krewnych. Jednakże w Polsce (inaczej niz np na Litwie) instytucja ta nie przyjęła się.

2. REGALIA - były to zastrzeżone wyłącznie dla monarchy prawa gospodarcze, które pozwalały mu na rozwijanie działalnosci gospodarczej na zasadzie monopolu. Regalia oczywiscie nie ograniczały dysponowania ziemią w znaczeniu możliwosci jej zbywania. Ograniczenia dysponowania ziemią związaną z regaliami polegały na tym, że nie można było na swojej własnej ziemi podejmować okreslonej działalności gospodarczej, przykładem może byc regale grónicze, które uniemożliwiało włascicielowi podejmowanie działalności górniczej na swojej ziemi, czyli dysponowania ową ziemią poprzez przeznaczenie jej na taką działalność godpodarczą.


Co do kwestii prawno - spadkowych to początkowo nieruchomosci mogły być dziedzioczne jedynie w ramach dziedziczenia "ustawowego". Dobra po ojcu dziedziczyli przede wszystkim synowie (dziedzice konieczni), ewentualnie w ich braku dalsi krewni. W XIII wieku prawo polskie znało dziedziczenie krewnych bocznych do 4 stopnia, przy czym krewni bliżsi wyłączali od spadku krewnych dalszych.

Dziedziczenie kobiet było poczatkowo ograniczone jedynie do ruchomości stanowiących ich posag. Jeszcze Najstarszy Zwód Prawa Polskiego przewidywał, ze w razie smierci rycerza bez synów majątek przechodził na władcę, który był zobowiązany wyposażyc córki zmarłego i zwrócić im majątek ich matki. W XIV wieku córki mogły dziedziczyc dobra ziemskie w razie braku synów. Na Mazowszu istniała zasada, ze w takiej sytucji boczni krewni mogli jednak skupić ów majątek.

Z biegiem czsu w prawie spadkowym co raz wieksze znaczenie zaczynal nabierać podział dóbr na ojczyste i macierzyste. Dobra macierzyste podelgały wówczas dziedziczeniu na rowni przez synów i córki, natomiast dobra ojczyste były dziedziczone wg. wskazanych wyżej zasad.

Sprawa dziedzieczenia nieruchomosci uległa jeszcze wiekszemu skomplikowaniu w miarę upowszechnienia się testamentu (czyli mniej wiecej od XIII wieku). Testament służył w szczególności do ustalenia podziału pomiędzy dziedziców koniecznych, co kto mial dostać. Tylko wyjątkowo był środkiem do oddalenia całego majątku od bliskich. Testament służył także do przekazywania części dóbr w celu zbawienia duszy czyli Kosciołowi. Stąd Kościół zabiegał o pełną swobodę testowania. Miał nawet w tym zakresie pewne sukcesy, albowiem na wiecu w Łęczycy w 1254 r. uchwalono, że testator moze dysponować nawet całoscią swego majątku. Należy stwierdzic, ze uchwala ta chyba nie do końca sie przyjeła, gdyż ostatecznie przyjęła sie zasada CZĘŚCI SWOBODNEJ (a nie pełnej swobody), która w XIV - XV wieku przyjęła postać TRZECIZNY (zdaje sie ze w prawie spadkowym popularność tej instytucji była wieksza niż w prawie rzeczowym).




Nie wiem czy ten temat nie pasowałby bardziej do działu Historia Państaw i Prawa.

Ło Boze, faktycznie dużo tego. Dzięki ogromne!!!
Do tego działu pytanie przeniósł admin.

istnieje wielki problem historyczny na czym faktycznie polegało prawo rycerskie i jaki był jego związek z ziemią - w tym z posiadłościami alodialnymi oraz feudalnymi, czy i kiedy powstało (np z połączenia praw kilku grup zawodowych) czy obejmowało także wojów "grodowych" tzw "milites podgrodici". Są dwie 'szkoły' ta która uznaje prawo do ziemi rycerskiej czyli element rzeczowy zespołu uprawnień rycerza za element najistotniejszy i pierwotny oraz druga która widzi jako podstawę prawo rycerza do złożenia hołdu wasalnego i w konsekwencji stania się rycerza członkiem elity (pierwotnie drużyny) zaś jego prawo do ziemi za wtórne. Zbyt mało jest niestety tekstów źródłowych a te dokumentowe są enigmatyczne.