| |
|
|
 Ród Szczepońców, Artykuł genealogiczny
| |
|
|
|
|
"Ród Szczepońców"
Praca ta jest owocem poszukiwań mojego dziadka oraz moich własnych. Aby wiedza nie umknęła pamięci pokoleń zapisuję historię starego, ewangelickiego rodu, rozkochanego w Śląsku Cieszyńskim, cieniu jego gór i szumie potoków. Niech słowa Stanisława Szczepańca zabrzmią jak preludium tej beskidzkiej opowieści: „Gdzie szukać śladów tych co byli, co nam dzisiejszy stworzyli czas. Dawno w mogiłach już się skryli, zostało po nich- to co w nas […] i echo dawnych lat rozbrzmiewa, w murach starych i wśród fal. I czasem stara pieśń zaśpiewa, beskidzki wiatr niesie ją w dal”.
Zacząć należy od podania etymologii nazwiska moich przodków „po kądzieli” a brzmiało ono początkowo Szczeponiec by w połowie XIX wieku przyjąć formę Szczepaniec. Nazwisko to nie jest odnotowane datą w źródłach, znajduje się w grupie etymologicznej nazwisk pochodzących od imienia Szczepan (cieszyńskie „Szczepon”), formy imienia Stefan, poświadczonej na początku XIII wieku w Polsce (Kazimierz Rymut, "Nazwiska Polaków. Słownik historyczno - etymologiczny", Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1999). Tyle na początek drogi czytelniku, jednak abyś lepiej poznał ród zacny, o którym tu mowa trzeba roztoczyć przed tobą panoramę stanowiącą synkretyzm czasu i przestrzeni, swoiste tło, które wypełniało przestrzeń życiową moich protoplastów. Jest nią wieś Ligotka Kameralna, wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1455, położona u stóp Goduli (738 m n.p.m.) i Kiczery (769m) w Beskidzie Zachodnim na dzisiejszym Zaolziu. W połowie XVII wieku stała się jednym z największych ośrodków pasterstwa w Księstwie Cieszyńskim, zarządzana przez pewien czas przez dwójkę wójtów – wałaskiego i chłopskiego. Osiemnaste stulecie to z kolei okres rozpoczynający wydobycie rudy żelaznej, a gdzieś w tle tych wydarzeń Szczepańce uprawiali swoje pole i rozbudowywali chałupę. Byli bowiem zagrodnikami (łac. hortulanus), czyli chłopami posiadającymi niewielki przydział ziemi, nie wystarczający do wyżywienia rodziny. Aby przeżyć, musieli najmować się do pracy, byli zobowiązani do pańszczyzny pieszej. Tyle mówi nam o nich encyklopedia, trzeba jednak zaznaczyć, że ci ewangeliccy zagrodnicy ze Śląska Cieszyńskiego byli dużo bogatsi od tych polskich, o których mowa w powyższej definicji. 1 maja 1782 roku powstaje parafia ewangelicka w Ligotce Kameralnej- liczyła 800 dusz. W tym samym roku zbudowano drewnianą szkołę ewangelicką oraz klasycystyczny kościół ewangelicki z 1782 roku z trzema empirowymi nagrobkami, barokowym wyposażeniem oraz pięknym ołtarzem i amboną. Wokół tego obiektu z pewnością koncentrowało się życie moich pradziadów. W latach 1796-98 Ligotka Kameralna stanowiła ważną bazę powstania chłopskiego. Są to wydarzenia współczesne dla rodziców Zuzanny Szczeponiec (ur. około 1810 roku) ostatniej wzmiankowanej w moich metrykach przedstawicielce rodu, ostatniej do której dotarł mój dziadek. Architekturę ludową możemy oglądać bezpośrednio w Ligotce aż do dnia dzisiejszego. Są to zrębowe XIX wieczne karpackie chałupy drewniane, typowe dla Śląska Cieszyńskiego. Tak trudno wyobrazić sobie te chaty i pole protoplasty rodu Adama Szczepońca- zagrodnika, urodzonego we wzmiankowanej wsi w roku pańskim 1680 (żył jeszcze na pewno w 1720 roku). Natknąłem się na jego postać w książce profesora Jana Szczepańskiego „Korzeniami wrosłem w ziemię”. Już mój dziadek przypuszczał, że może on być naszym dalekim krewnym. W swojej kronice rodzinnej Stanisław Szczepaniec pisze: "Nie pamiętam, ile miałem lat osiem czy więcej- kiedy mój tata, Jan Szczepaniec (podpisywał się także Szczepański) wziął mnie ze sobą na spotkanie ze swoim krewnym w Ustroniu- chodziło o jakiś podział majątku rodzinnego. Spotkaliśmy się w gospodzie i poszliśmy do domu jego krewnego. W rozmowie ojciec mój uznał, że on nic nie musi dostać." Czy był w domu rodzinnym Jana Szczepańskiego? Tego nie wiem, ale cech wspólnych dla naszych rodzin jest znacznie więcej i wymienię tu tylko kilka z nich:
1) Miejsce zamieszkania i wyznanie religijne obu grup.
2) Wspólne nazwiska Szczeponiec a nawet Szczepaniec, o czym wspomina jeden z artykułów o Janie Szczepańskim.
3) Powtarzalność imion Jan i Paweł w obu rodzinach.
4) Wspomniana relacja dziadka Stanisława o wizycie u krewnych w Ustroniu, z którymi Jan Szczepaniec ustalał sprawy spadkowe.
5) Zmianach nazwiska na Szczepański u obu grup (u moich przodków przykładem jest Jan Sczepaniec-Szczepański urodzony w 1899 roku w Cieszynie).
Myślę zatem ,wykładając przed tobą drogi czytelniku powyższe fakty, że można przyjąć Adama Szczepońca za protoplastę całej rodziny. Jest on ostatnim ze swojego rodu, który występuje w metrykach parafialnych kościoła w Ligotce Kameralnej. Cóż można powiedzieć o Adamie? Rodzi się w niespokojnych czasach. Dziesięć lat przed jego urodzeniem Jezuici przybywają do pobliskiego Cieszyna (1670 rok). Gwałtowna kontrreformacja jest katalizatorem wystąpień górali i chłopów. Wygnania, bicie, przymusowe roboty, zwalnianie dziedzicznych wójtów ewangelickich stoją na porządku dziennym w Ligotce Kameralnej. Protestanci urządzają konspiracyjne nabożeństwa w lasach, na kamiennych ołtarzach, które dziś jeszcze istnieją w rodzinnej wsi Szczepańców na szczycie Goduli. Prześladowania powodują, że szlachta ewangelicka jednoczy się z chłopami ewangelickimi. Kontrreformacja co ciekawe sprawia również, że ludność protestancka zyskuje wyższy stopień zamożności. Franciszek Popiołek tłumaczy to powolną stabilizacją pozycji społecznej oraz dążeniem do wykupu użytkowanych gruntów (Teza zawarta w książce Kazimierza Popiołka- „Historia Śląska”, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1984). Jak należy to rozumieć? Chłop protestancki staje się partnerem ewangelickiego szlachcica, otrzymuje jego wsparcie, społeczność jednoczy się wokół zboru i konsoliduje poprzez samopomoc. Duże znaczenie ma również wywierająca wielki wpływ na masy protestanckie doktryna predestynacji promująca jednostki „zaradne życiowo”. Zakłada ona bowiem, że los człowieka a w szczególności jego zbawienie lub potępienie są przesądzone już w chwili jego narodzin. Zamożność jest tutaj wyznacznikiem błogosławieństwa bożego. Choć teorię tą promował Jan Kalwin to wywarła ona jednak wpływ również na zwolenników Lutra. Stąd zamożność protestantów na Śląsku Cieszyńskim była wynikiem ich własnych działań, mentalności ukształtowanej przez doktrynę religijną oraz wymuszoną konsolidacją społeczną w obliczu ostrych prześladowań. Należy również dodać, że ewangeliccy chłopi już na przełomie XVII/ XVIII wieku wykupywali gospodarstwa za dużą zwykle cenę od świadczeń wobec zwierzchności. W ten sposób tworzyły się tzw. „woleństwa” czyli gospodarstwa posiadające feudalne przywileje często związane ze zwolnieniem od podatków wobec seniora. Katolicy często nie mieli już takiej możliwości. Kres prześladowań protestantów w okolicach Cieszyna to dopiero zakończenie wojny północnej- król szwedzki Karol XII w 1706 roku w Altranstädt upomniał się o swobody wyznaniowe dla śląskich protestantów. Cesarz Austrii- Józef I, w wyniku dodatkowych negocjacji we Wrocławiu, wydał "reces egzekucyjny", w którym zezwolił na wybudowanie 6 protestanckich tzw. "kościołów łaski" w pobliżu miast: Milicz, Kożuchów, Żagań, Kamienna Góra, Jelenia Góra i Cieszyn. 24 maja 1709 roku wysłannik cesarza hrabia Jerzy Zinzendorf na terenie budowy przyszłej świątyni w Cieszynie, zatknął godło cesarskie, jako znak udzielonej łaski ( kościół zbudowano w odległości strzału armatniego od murów miejskich, tolerancję XVIII wiecznej europy trzeba bowiem wywodzić od słowa tolerować nie zaś akceptować. Choć może się to wydawać dziwne współczesnemu czytelnikowi według standardów tamtych czasów zezwolenie na budowę protestanckiej czyli „heretyckiej” świątyni na przedmieściach Cieszyna można było nazwać łaską cesarską i to na niespotykaną wobec wcześniejszych prześladowań skalę). Już 2 czerwca wspomnianego roku pierwsze publiczne nabożeństwo odprawił w tym miejscu przybyły z Wołczyna pastor Jan Muthman, który stał się organizatorem nowej parafii. Budowa kościoła, zwanego "Jezusowym" trwała kilkanaście lat (w miarę pozyskiwania środków ze zbiórek i darów zza granicy), a w 1750 roku, po uzyskaniu specjalnego zezwolenia, dobudowano wieżę. Był to jedyny kościół protestancki na Śląsku Cieszyńskim i w okolicach. Jego ogromne wnętrze z piętrowymi emporami mogło pomieścić aż 6000 osób (źródło Wikipedia). Dopiero po 1781 roku w innych większych skupiskach ewangelików pozwolono na budowę kościołów (patrz Ligotka). Tak więc całe życie Adama Szczepońca to nieustanne prześladowania ewangelików, to nieustanna walka protoplasty rodu o zachowanie własnej tożsamości. Musiał tę walkę wygrać, a może nawet wykupić ziemię, gdyż ród na stałe zadomowił się w Ligotce Kameralnej a Adam, mimo że był ewangelikiem nie został wyrugowany z ojcowizny. Źródło relacjonuje nam, że Adam miał co najmniej kilku synów, w tym najmłodszego Pawła urodzonego w 1720 roku. Po wspomnianej powyżej dacie historię musi zastąpić przynajmniej częściowo hipoteza. Od jednego z tych synów lub też od samego Pawła wzięła początek rodzina mojej mamy Alicji Szczepaniec, którą potocznie można nazwać „linią cieszyńską”. Paweł to również protoplasta rodziny Jana Szczepańskiego autora publikacji „Korzeniami wrosłem w ziemię”, a właściwie jego syn Paweł Junior urodzony w 1760 roku. To on przenosi się z Ligotki Kameralnej do Ustronia i staje się protoplastą Szczepańskich przybierając to nazwisko. Ich z kolei będę nazywał „linią ustrońską”. Można z tego wnioskować, że młodsze rodzeństwo niekoniecznie rugowano z ojcowizny. Do Ustronia przenosi się bowiem dopiero potomek młodszego syna Adama Szczepońca- Paweł Junior. Może to mieć związek z powstaniem huty w Ustroniu w 1772 roku oraz ze wspomnianym patentem tolerancyjnym wydanym w 1781 roku, kończącym prześladowania ewangelików na Śląsku Cieszyńskim (w tym samym roku cesarz Austrii- Józef II zniósł poddaństwo osobiste chłopów i ograniczył jurysdykcję patrymonialną, chłopi otrzymali wolność przenoszenia się z miejsca na miejsce, wprowadzono zakaz ich rugowania, dziedziczne prawo do zajmowania gruntów, możliwość procesowania się z panami, określono ich powinności wobec dworu). Ostatnią datą mogącą mieć wpływ na omawiane wydarzenia jest wybuch rebelii chłopskiej w Ligotce Kameralnej w latach 1796-98 i prześladowania jakie spadły po jego stłumieniu na wieś. Imię Paweł pojawia się u potomków Adama Szczepońca pięć razy a Jan sześć razy (licząc je dla obu linii). Często występują naprzemiennie. Dlatego właśnie, ewentualny ojciec Zuzanny Szczeponiec (ur. około 1810 roku), ostatniej występującej w moich metrykach postaci nadałem hipotetyczne imię Jana Pawła i umieściłem tę postać w przedziale lat 1760- 1810. Jest to postać fikcyjna i ma ona za zadanie z powodu braku danych połączyć moich przodków z postaciami występującymi w książce Jana Szczepańskiego.
Nazwanie tej postaci Janem Pawłem to ryzykowna teoria ponieważ w moim posiadaniu znajduje się modlitewnik ewangelicki wydany w 1800 roku w Brzegu, w którym widnieje własnoręczny podpis „Pawła Szczeponietza”, sugerując nam właśnie to imię dla utworzonej przeze mnie postaci. Uważam jednak, że chodzi w tym wypadku o syna Zuzanny urodzonego 14.01.1841 roku a nie postać, która zapełniłaby lukę lat 1760-1810 stanowiący białą plamę historii Szczepońców. Jej metryka jest bardzo ciekawa ponieważ jest do niej wpisana jako „Zuzanna Szczeponiec”, a muszę zaznaczyć, że kobiety wpisywano do takich dokumentów z ich nazwiskiem panieńskim. W dodatku w metryce jej syna w rubryce przeznaczonej dla rodziców pojawia się tylko ona. Wyciągając wnioski z powyższego przykładu można założyć, że jej syn- wspomniany Paweł urodzony w 1841 roku, był nieślubnym dzieckiem a nazwisko odziedziczył po matce. O nim wiemy już trochę więcej niż o Zuzannie. Urodził się i mieszkał w Ligotce Kameralnej w domu numer 128, 19.11.1871. wziął ślub z Ewą Wanok (data ślubu nieprzypadkowa, typowa dla chłopów pracujących na roli- Listopad to miesiąc, w którym nie pracuje się już „w polu”). W niedługim czasie po jego narodzinach a mianowicie w latach 1843-48 nawiedziły Śląsk Cieszyński tzw. "Głodne roki". Był to ciąg zaraz oraz klęsk żywiołowych (min. opady, gradobicia, powodzie, tyfus, zaraza ziemniaczana), które doprowadziły do wykupu wielu gospodarstw za "beczkę kapusty". Wsie cieszyńskie wyludniły się, ludzie walczyli o przetrwanie wszystkimi możliwymi sposobami włącznie ze sprzedażą ziemi i własnych chałup. Przytoczę jako przykład współczesną dla opisywanych wydarzeń relację pewnego księdza na łamach gazety Silesia. Pisze on: „Tam gdzie dawniej byli postawni mężowie, pracowite kobiety i zdrowe dzieci, tam są dziś nędzarze. Ojciec leży na barłogu w gorączce, matka ledwo zaplatająca nogami i zataczająca się od słabości, dzieci jak cienie, szkielety w skórę obleczone, wszyscy półnadzy, wołający o chleb… Ludzie padają z głodu w chałupach, kolniach, komorach, po polach, zagajnikach, po drogach, często niepogrzebani, aż smród z rozkładających się zwłok zmusza mieszkających w pobliżu lub przechodzących do usuwania trupów do marowni.”(Cytat pochodzi z artykułu Gustawa Żlika zamieszczonego w Głosie Ziemi Cieszyńskiej) Rodzina Szczepońców przetrwała ten trudny czas, nie zmieniła miejsca zamieszkania. Przeżył również wówczas 2 letni Paweł, słowem ich sytuacja materialna musiała być nienajgorsza. Jedną z konsekwencji tych wydarzeń a także „Wiosny Ludów”, było uwłaszczenie chłopów w Austrii w 1849 roku, czyli zyskanie przez nich wolności osobistej i majątku na własność. Był to dla chłopstwa okres prosperity, bądź wręcz przeciwnie- sprzedaży własnego z reguły zbyt małego gospodarstwa i poszukiwania lepszego losu w miastach.
Tak właśnie zrobił syn Pawła- Jan, urodzony 04.07.1867 roku w Ligotce Kameralnej. Zaczynając narrację o jednym z najciekawszych przedstawicieli rodu należy zadać sobie pytanie czy mógł opuścić Ligotkę Kameralną jako młodszy syn Pawła Szczepońca nie dziedzicząc ziemi? A może gospodarstwo było małe i biedne a Jan jako krawiec poszukał nowych możliwości w mieście uprzednio sprzedając ojcowiznę? Paweł (ur. 1841 rok) urodził się i został ochrzczony w Ligotce w domu numer 125 (w metryce- geburt- poród, tauf-chrzest) mieszkał w domu nr 128 (geburtsort- zamieszkanie), ale jego syn Jan (ur. 1867 rok) mieszkał już w domu numer 162 (metryka w kronice, odpis z 1941 roku) co oznacza, że jego ojciec Paweł musiał tam mieszkać opuszczając dom rodzinny numer 128. Przy czym w oryginalnym dokumencie chrztu jeśli się nie mylę numer tego domu występuje w danych pastora Heczki- chrzczącego Jana, może to więc być po prostu plebania. Jeśli dobrze zidentyfikowałem „chrzciciela” to jest to Jerzy Bogusław Heczko - śląski teolog i pisarz, duchowny ewangelicki z Ligotki Kameralnej. W latach 1881–90 prezes Ewangelickiego Towarzystwa Oświaty Ludowego w Cieszynie, autor książek popularyzujących problemy teologiczne, wydawca ważnego dla śląskiego ruchu narodowego kancjonału polskiego dla zborów ewangelickich Śląska Cieszyńskiego (Zaczerpnąłem z Wikipedii). Powracając do tematu Jana Szczepońca trzeba zaznaczyć, że mieszkał w Ligotce Kameralnej przynajmniej do czasu swojego ślubu, który odbył się 21.11. 1892 roku (czyli znowu po żniwach, pewnie był wtedy jeszcze rolnikiem, z resztą dziadek wspomina enigmatycznie, że "do roku 1890 źródłem utrzymania naszych przodków było wyłącznie rolnictwo" to jego jedyna wzmianka o przodkach z Ligotki Kameralnej), ale jego syn Jan rodzi się już w Cieszynie a na metryce ślubu ma wpisany adres zamieszkania Boguszowice 28. Podsumowując nasze dane musimy stwierdzić, że pomiędzy 1890 a 1899 rokiem musiała nastąpić wyprowadzka Jana Szczepońca do Cieszyna. Ułatwiała ją z pewnością kolej- od 1888 roku funkcjonuje linia Frydek- Cieszyn (dość droga). Na Jana przypada także okres płynności nazwiska- widnieje w metrykach i dokumentach na zmianę jako Szczeponiec lub Szczepaniec. Syn Pawła jest krawcem a Paweł to rolnik. Żona Jana- Anna Białoń (pierwsza znana z fotografii przedstawicielka rodu) pochodzi z Kozakowic (a to duża odległośc od Ligotki). Może Jan znalazł żonę poprzez hutę w Trzyńcu (miejscowości niedaleko Ligotki), w której pracowali Ustroniacy, a Kozakowice są przecież obok Ustronia, a może chodzi o związki z rodziną Jana Szczepańskiego i ściągnięcie krewniaka? W 1877 roku przeniesiono do Trzyńca walcownię z Ustronia a w 1881 roku ustrońskie urządzenia budowy mostów przeniesiono do Lipiny koło Frydka- wraz z tymi urządzeniami opuściło Ustroń blisko tysiąc robotników. Może wraz z nimi Białoniowie? Czy min. żona Jana Szczepońca- Szczepańca? Syn Jana noszący to samo imię, urodzony w Cieszynie w roku 1899 to już bohater innej opowieści traktującej o Szczepańcach mieszkających odtąd w Cieszynie. Warto zwrócić uwagę, że Szczepańscy rezygnują ze starego nazwiska po przeprowadzce w nowe miejsce. Zmiana nazwiska ze Szczeponiec na Szczepaniec to analogiczne zjawisko związane z przeprowadzką z Ligotki Kameralnej do Cieszyna. Faktem jest, że nazwisko ostatecznie zmienia swoją formę w 1899 roku, stabilizuje się a Szczepońce znikają z mapy Polski. W tej chwili według bazy pesel nazwisko to nie występuje w naszym kraju.
Adam Szczeponiec doczekał się do dziś dnia 22 bezpośrednich potomków, zatem z osobami powinowatymi ród liczy 35 osób zarówno z linii cieszyńskiej jak i ustrońskiej. Przy czym w moim pojęciu do rodu należą wszystkie rodziny, których członkowie wywodzą się od Adama Szczepońca w tym o różnych nazwiskach. 13 członków rodu Szczepońców nadal żyje a 22 zmarły (w tym 14 kobiet i 21 mężczyzn). Jan Szczepaniec urodzony w 1899 roku to ostatni członek rodu wyznania ewangelicko- augsburskiego. Ta postać- mój pradziadek, zamyka pewien okres w historii rodu. Zmienia nazwisko, miejsce zamieszkania, wyznanie a od 1918 roku jako pierwszy członek rodziny nie ruszając się z Cieszyna również państwo w którym mieszka na Polskę. Niech jego postać zakończy naszą opowieść. Wspomnijmy czasem na synów tej ziemi- Szczepońców, tak niewiele po nich zostało, ledwie kilka książek, zdjęć i ten artykuł, który mam nadzieje czytaliście Państwo z zaciekawieniem i łzą nostalgii w oku przesłoniętym mgłą dawnych widoków Ziemi Cieszyńskiej. Ach zostało przecież coś jeszcze! Odrobina krwi, która płynie także w moich żyłach. Bo z życiem jest proszę państwa jak z herbatą… W końcu każda zostanie wypita. Przyjdzie starość i pustka filiżanki. I wszelki zbytek zastaw z porcelany utonie w braku. Bo sens jest w herbacianym krzaku, co puszcza nowe i zielone listki. To my jesteśmy tymi listkami a pamięć o przodkach to esencja naszej tożsamości.
„Linia cieszyńska rodu Szczepońców”
Adam Szczeponiec, *1680 w Ligotce Kameralnej, + około 1730 w Ligotce Kameralnej.
[]
Paweł Szczeponiec Senior, *1720 w Ligotce Kameralnej.
[]
Jan Paweł Szczeponiec (hipotetycznie), *około 1760 w Ligotce Kameralnej, +około 1810 w Ligotce Kameralnej.
[]
Zuzanna Szczeponiec, *około 1810 w Ligotce Kameralnej
[]
Paweł Szczeponiec, *14.01.1841 w Ligotce Kameralnej.
[]
Jan Szczeponiec, *04.07.1867 w Ligotce Kameralnej.
[]
Jan Szczepaniec vel Szczepański, *19.04.1899 w Cieszynie, +30.05.1964 w Cieszynie.
[]
Stanisław Szczepaniec, *05.11.1939 w Cieszynie, +13.03.2008 w Cieszynie.
[]
Mariusz Szczepaniec, *10.02.1964 w Cieszynie.
[]
Marcin Szczepaniec, *30.11.1988 w Cieszynie.
„Linia ustrońska rodu Szczepońców”
Adam Szczeponiec, *1680 w Ligotce Kameralnej, + około 1730 w Ligotce Kameralnej.
[]
Paweł Szczeponiec Senior, *1720 w Ligotce Kameralnej.
[]
Paweł Szczeponiec- Szczepański Junior,*1760 w Ligotce Kameralnej.
[]
Jan Szczepański,*09.02.1797 w Ustroniu.
[]
Jan Szczepański,*20.09.1821 w Ustroniu.
[]
Jan Szczepański,*1849 w Ustroniu.
[]
Paweł Szczepański,*21.08.1876 w Ustroniu.
[]
Profesor Jan Szczepański,*14.09.1913 w Ustroniu.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Szczepa%C..._%28socjolog%29
Mój artykuł genealogiczny ukazał się w "Kalendarzu Ustrońskim" na 2010 rok.
Załączona/e miniatura/y
  
|
| |
|
|
2 Użytkowników czyta ten temat (2 Gości i 0 Anonimowych użytkowników)
0 Zarejestrowanych:
Śledź ten temat
Dostarczaj powiadomienie na email, gdy w tym temacie dodano odpowiedź, a ty nie jesteś online na forum.
Subskrybuj to forum
Dostarczaj powiadomienie na email, gdy w tym forum tworzony jest nowy temat, a ty nie jesteś online na forum.
Ściągnij / Wydrukuj ten temat
Pobierz ten temat w innym formacie lub zobacz wersję 'do druku'.
|
|
|
|
|
11/11/2009, 14:44
